اگرچه ایران از نظر تنوع مواد معدنی، یکی از کشور‌های غنی جهان محسوب می‌شود، اما فاصله چشمگیر میان فناوری مورد استفاده در معادن داخلی و استاندارد‌های جهانی، روزبه‌روز این مزیت نسبی را کم‌رنگ‌تر کرده است.
به گزارش بیرونیت، روزنامه ایران در ادامه نوشت: در حالی که کشور‌های پیشرفته با ورود به عصر معدن‌کاری هوشمند، از سنسور‌های گازسنج، سیستم‌های مانیتورینگ آنلاین و ماشین‌آلات کم‌مصرف بهره می‌برند، بخش بزرگی از معادن ایران هنوز با ماشین‌هایی فعالیت می‌کنند که دو، سه دهه سال از عمر آنها گذشته است؛ تجهیزاتی که در کشور‌های صنعتی سال‌هاست از رده خارج شده و در موزه‌های صنعتی جای گرفته‌اند.

کدام تجهیزات معدنی؟
برای استخراج روباز، کامیون‌های حمل سنگ بزرگ با ظرفیت سنگین ممکن است حدود ۳ تا ۶ میلیون دلار قیمت داشته باشند. بیل‌های بزرگ معدنی با ظرفیت بالا، برای معادن بزرگ، معمولاً در محدوده ۱٫۵ تا ۵ میلیون دلار یا حتی بیشتر هستند. دستگاه‌های ویژه با تکنولوژی هوشمند یا در معادن خاص (مثلاً زیرزمینی یا با ظرفیت خیلی بالا) هزینه‌ها می‌تواند به چند ده میلیون دلار برسد. برای تجهیزات ریزتر یا ماشین‌آلات جانبی، قیمت‌ها بسیار کمتر هستند (مثلاً ۰٫۳ تا ۱٫۲ میلیون دلار)
خام فروشی، هدررفت
یکی از اساسی‌ترین چالش‌های فرسودگی تجهیزات، هدررفت انرژی است. اگرچه این مشکل در پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها نیز وجود دارد اما معادن هم دست کمی از آنها ندارند. کاهش بهره‌وری و فرسودگی تجهیزات در امتداد یکدیگر هستند که انگیزه سرمایه‌گذاری در معادن را نیز کاهش می‌دهند. بخش خصوصی نیز چندان اقدام خاصی برای واردات تجهیزات جدید و به روزرسانی معادن زیرنظرشان نکرده‌اند. در پی فقدان تجهیزات لازم، خام فروشی نیز شدت بیشتری می‌یابد. اگرچه بال اصلی خام فروشی، فقدان صنایعی است که توان تبدیل مواد اولیه را ندارند. برخی از صنایع نیز معادن ایران را صرفاً برای خرید مواد اولیه ارزان قیمت می‌خواهند. در چنین شرایطی صنایع ترجیح می‌دهند با خرید ارزان مواد اولیه، مسیر مرسوم خود را طی کنند و دیگر توسعه معادن و صنایع چندان اهمیتی برای آنها ندارد. معادن ایران نیازمند یک تصمیم ملی برای توسعه و به‌روز‌رسانی است.

کارشناسان چه می‌گویند؟
سعید صمدی، رئیس انجمن زغال سنگ ایران، در رابطه با چالش‌های ماشین‌آلات معدنی و لزوم بهره برداری تکنولوژی روز جهان در این حوزه به «ایران» گفت: «تجهیزات معدنی ایران دو مشکل دارند. مشکل اول فرسودگی یعنی خود ماشین به اندازه کافی عمر کرده و عمر آن زیاد شده است. طبیعتاً بسیاری از تجهیزات معدنی ایران دچار این مشکل هستند. ماشین‌آلات معدنی به میزان فرسودگی، دچار خطای بیشتر و مشکل فنی عمیق‌تر می‌شوند. یک ماشین معدنی ۷۰ درصد همواره باید آماده به کار باشد و ۳۰ درصد از سال را نهایتاً درگیر تعمیر و نگهداری باشد. یک ماشین قدیمی معدنی در نقاط دور کشور، زمان بسیاری برای تعمیرات می‌خواهند. عمر تجهیزات معدنی ما به طور متوسط بالای ۲۰ سال است. این تجهیزات در نقاط دیگر دنیا، اساساً از یاد رفته‌اند. مشکل دوم ماشین‌آلات معدنی، بحث تکنولوژی است. به تدریج تکنولوژی جهان در حال تغییر است و ماشین‌آلات با مصرف سوخت و برق کمتر به بازار آمده‌اند. ماشین آلاتی که کمترین میزان خطا را دارند و بهتر است از این ماشین‌ها استفاده کنیم. مثلاً یکی از مشکلات ما در معادن زغال سنگ این است که تمامی معادن گاز سنج و معادن بزرگ هم یک سیستم مانیتورینگ داشته باشند.
او در رابطه با فاصله ایران از پیشرفت‌های معدنی در جهان بیان کرد: «در چین از این مرحله عبور کرده‌اند و حتی کلاه‌های ایمنی کارکنان، یک سیستم سنسور گاز دارد. در این صورت هر اتفاقی رخ دهد، کارگر فرصت می‌کند به سمت منطقه امن برود. تمام این کلاه‌ها با مرکز هم ارتباط دارند و می‌توانند با هم صحبت کنند. ما در نمایشگاه زغال‌سنگ چین دیدیم که بیش از ۸۵ درصد تجهیزات عملاً در کشور کارآیی ندارد چون در این سطح تکنولوژی قرار نداریم. »
وی درباره چالش‌های واردات تجهیزات معادن اظهار کرد: «ما در واردات با مشکل تخصیص ارز و مجوز مواجه هستیم. اولویت دولت در ارز مسائل دیگری از جمله اقلام مصرفی مردم است. در ماشین‌آلات معدنی بحث تخصیص ارز بسیار مشکل شده است. تجهیزات ایمنی زغال سنگ هم بعضاً ۹ ماه در نوبت تخصیص ارز بودند. نهایتاً ۵۰۰ هزار دلار هم نیازمند ارز بودند. مسأله بعدی مجموعه‌هایی است که مدعی تولید ماشین‌آلات معدنی هستند. این شرکت‌ها عمدتاً مونتاژ کار هستند اما در مونتاژ هم موفق نشده‌اند. ارقام بالا ارز را با عنوان بومی‌سازی گرفته‌اند و با کیفیت بسیار نازل، ماشین معدنی تحویل می‌دهند. ماشین‌آلات معدنی متعلق به تولید‌اند و هرچه قوی‌تر باشند، مسلماً تولید و توسعه در کشور قدرت می‌گیرد.»
او افزود: «اگر تجهیزات به روز وارد شود، آنقدر تولید افزایش می‌یابد که ارز ناشی از خرید آن تجهیزات را جبران کند. تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی واقعاً پیچیده هستند. خودروی سواری که ۶۰ سال است در حال تولید آن هستیم، هنوز دچار مشکلاتی است. در نتیجه نمی‌توان توقع داشت که تولید‌کننده ماشین‌آلات معدنی باشیم. در بحث به روز بودن تجهیزات هم چالش‌های ما زیاد است و مسلماً تولید کاهش می‌یابد. تولید پایین به معنای درآمد کم و رقابت‌پذیری ضعیف است.
صمدی درباره خام فروشی در اثر فقدان تجهیزات گفت: «خام فروشی فقط در ایران رواج دارد. برخی صنعتی‌ها این موضوع را مطرح می‌کنند تا جلو صادرات مواد معدنی را بگیرند تا معدن کار با قیمت ارزان مواد معدنی را به آنها بفروشد. همین سیاست باعث غیراقتصادی شدن معادن و کاهش تولید شده است. در بدترین شرایط، مواد معدنی در ایران ۳۰ درصد پایین‌تر از قیمت جهانی می‌تواند عرضه شود. اساساً باید یک فضای آزاد وجود داشته باشد تا تولید‌کننده معدنی هم مانند تولید‌کننده صنعتی آزادی عمل صادرات داشته باشد. فکر نکنید جلوگیری از خام فروشی باعث جلوگیری از صادرات می‌شود، بلکه تولید کاهش پیدا می‌کند. شما کارخانه درست کنید و مواد اولیه را به ارزش افزوده تبدیل کنید. دولت تحت عنوان صادرات مواد خام، ۵ درصد عوارض روی زغال سنگ حرارتی گذاشته است؛ در حالیکه هیچ مصرفی هم در داخل ندارد. مازاد تولید زغال سنگ حرارتی را نهایتاً تبدیل به برق می‌کنیم اما چند نیروگاه زغال سوز داریم که برق تولید کند و آن برق صادر شود؟