به گزارش بیرونیت به نقل از ایراسین، ترکیه به عنوان یکی از مصرف‌کنندگان عمده زغال‌سنگ در نیروگاه‌ها و صنایع فولادی سابقه طولانی در استخراج زغال‌سنگ از معادن زیرزمینی دارد. این کشور که زمانی شاهد فاجعه‌ای با ‌هزار کشته در یک حادثه معدنی بود، امروزه با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین توانسته تلفات را به حداقل برساند.

حادثه تلخ معدن زغال‌سنگ در ماه گذشته بار دیگر موضوع ایمنی در معادن کشورمان را به صدر توجهات آورد. این رویداد ناگوار که یکی از مرگبارترین سوانح معدنی کشور به‌شمار می‌رود پرسش‌های اساسی درباره وضعیت ایمنی در صنعت معدنکاری ایران را مطرح ساخته است. مطالعات کارشناسی نشان می‌دهد معادن زیرزمینی، به‌ویژه معادن زغال‌سنگ همواره پرمخاطره‌ترین بخش صنعت معدنکاری بوده‌اند. با این حال پیشرفت‌های فناورانه در دهه‌های اخیر راهکارهای موثری برای کاهش این مخاطرات ارائه کرده است.

مقایسه وضعیت ایمنی معادن در ایران با استانداردهای جهانی شکاف قابل‌توجهی را آشکار می‌سازد در حالی که کشورهای پیشرو در صنعت معدنکاری با استفاده از تجهیزات پیشرفته و سامانه‌های نظارتی کارآمد توانسته‌اند حوادث مرگبار را به حداقل برسانند، معادن ایران همچنان با چالش‌های جدی در زمینه ایمنی روبه‌رو هستند. نمونه موفق این تحول را می‌توان در ترکیه مشاهده کرد؛ کشوری که توانسته با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، تلفات حوادث معدنی را به طرز چشمگیری کاهش دهد.

چالش‌های معدنکاری زیرزمینی
بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که معادن زیرزمینی همواره با خطرپذیری بالاتری نسبت به معادن روباز همراه بوده‌اند. این موضوع در مورد معادن زغال‌سنگ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نگاهی به آمار جهانی حاکی از آن است که بیشترین تلفات در بخش معدن، مربوط به معادن زیرزمینی زغال‌سنگ بوده است. در گفت‌وگو با کارشناسان این حوزه مشخص شد که معادن روباز سنگ‌آهن در کشورهای پیشرو معدنی مانند برزیل، استرالیا و هندوستان سهم عمده‌ای از تولید را به خود اختصاص داده‌اند. این در حالی است که معدود معادن زیرزمینی سنگ‌آهن، مانند معدن عمیق سوئد، از پیشرفته‌ترین سامانه‌های ایمنی بهره می‌برند.

ترکیه به عنوان یکی از مصرف‌کنندگان عمده زغال‌سنگ در نیروگاه‌ها و صنایع فولادی سابقه طولانی در استخراج زغال‌سنگ از معادن زیرزمینی دارد. این کشور که زمانی شاهد فاجعه‌ای با ‌هزار کشته در یک حادثه معدنی بود، امروز با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین توانسته تلفات را به حداقل برساند. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای فناورانه ترکیه در حوزه ایمنی معادن، ابداع کابین‌های نجات است. این کابین‌ها که در ابتدا برای نجات شش‌نفر طراحی شده بودند اکنون قابلیت حفظ جان ۳۰ تا ۴۰ معدنکار را تا زمان رسیدن تیم‌های امداد دارند. این فناوری نجات‌بخش که توسط مهندسان ترک طراحی شده، می‌تواند کارگران را تا دو هفته در شرایط اضطراری زنده نگه دارد.

ترکیه پس از تجربه حوادث تلخ معدنی که منجر به از دست رفتن جان صدها معدنکار شد گام بلندی در عرصه ایمنی معادن برداشت. نقطه عطف این تحول، طراحی و ساخت کابین‌های نجات توسط مهندسان ترک بود. این کابین‌ها که در ابتدا برای نجات شش‌نفر طراحی شده بودند امروز می‌توانند تا ۴۰ معدنکار را در شرایط اضطراری حفظ کنند. ساختار این کابین‌ها به گونه‌ای است که در برابر فشار، حرارت و گازهای سمی مقاوم هستند. هر کابین مجهز به سیستم تهویه مستقل، ذخیره آب و موادغذایی، تجهیزات ارتباطی و سیستم تصفیه هوا است. معدنکاران می‌توانند در شرایط بحرانی تا دوهفته در این کابین‌ها زنده بمانند و این زمان کافی برای رسیدن تیم‌های امداد و نجات است. نکته قابل‌توجه در مورد این فناوری، سادگی نسبی ساخت در عین کارآمدی بالای آن است. کابین‌ها از فولاد مخصوص ساخته شده‌اند و سیستم‌های داخلی آنها شامل فیلترهای تصفیه هوا، باتری‌های قدرتمند برای تامین برق و مخازن اکسیژن است. همچنین هر کابین به سیستم ارتباطی دوطرفه مجهز است که امکان تماس با تیم‌های امداد را فراهم می‌کند.
استقرار این کابین‌ها در نقاط استراتژیک معدن، براساس نقشه دقیقی انجام می‌شود که مسیرهای فرار اضطراری و نقاط پرخطر را در نظر می‌گیرد. در هر معدن بسته به وسعت و تعداد کارگران، تعداد مشخصی از این کابین‌ها نصب می‌شود و مسیرهای دسترسی به آنها با علائم شب‌رنگ مشخص می‌شود. آمار نشان می‌دهد پس از نصب این کابین‌ها در معادن ترکیه، میزان تلفات در حوادث معدنی به شکل چشمگیری کاهش یافته است. این موفقیت باعث شده کشورهای دیگر نیز به استفاده از این فناوری روی بیاورند. نکته مهم این است که این تجهیزات مشمول تحریم نیستند و می‌توان آنها را برای معادن ایران نیز تهیه کرد.

چالش نظارت در معادن کشور
کارشناسان معتقدند مشکل اصلی در معادن ایران، نه‌تنها به کمبود تجهیزات ایمنی بلکه به ضعف در نظام نظارتی برمی‌گردد. نکته قابل تأمل این است که تامین تجهیزات ایمنی و ایجاد شرایط امن برای معادن، کار پیچیده‌ای نیست اما نبود نظارت کافی و موثر باعث شده بهره‌برداران در انجام تعهدات ایمنی خود کوتاهی کنند. در حال حاضر نظام نظارتی معادن در ایران عمدتا برپایه خوداظهاری و گزارش‌های مهندسان فنی استوار است. این در حالی است که این مهندسان به دلیل وابستگی مالی به بهره‌برداران، در عمل نمی‌توانند گزارش‌های مستقل و بی‌طرفانه‌ای ارائه دهند. این وضعیت در تضاد آشکار با رویه کشورهای پیشرفته قرار دارد، جایی که کوچک‌ترین تخلف از استانداردهای ایمنی می‌تواند به تعطیلی معدن و جریمه‌های سنگین منجر شود.

یکی از نکات مهمی که کارشناسان بر آن تاکید دارند، ضرورت احیای مدیریت ایمنی معادن است که در دولت گذشته منحل شده است. این بخش که پیشتر زیرنظر معاونت معدن و صنایع معدنی وزارت صمت فعالیت می‌کرد، نقش مهمی در نظارت بر ایمنی معادن داشت. کارشناسان معتقدند احیای این بخش می‌تواند گامی موثر در جهت بهبود وضعیت ایمنی معادن باشد. نکته قابل‌توجه دیگر این است که با وجود تاثیر تحریم‌ها بر صنعت معدن، تجهیزات ایمنی از جمله سنسورهای تشخیص گاز متان و کابین‌های نجات مشمول تحریم نیستند زیرا جنبه انسانی دارند. بنابراین مشکل اصلی نه در دسترسی به این تجهیزات بلکه در اراده و برنامه‌ریزی برای تجهیز معادن به این امکانات است.

حلقه مفقوده ایمنی در معادن
پژوهشگران حوزه معدن معتقدند نظام نظارتی در ایران نیازمند بازنگری اساسی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در کشورهای پیشرو معدنی، نظارت بر ایمنی معادن به صورت مستمر، دقیق و با ضمانت اجرایی قوی انجام می‌شود. در این کشورها بهره‌برداران موظف هستند تمامی استانداردهای ایمنی را رعایت کنند و کوچک‌ترین تخلف می‌تواند به توقف فعالیت معدن منجر شود. این در حالی است که در ایران سیستم نظارتی عمدتا برپایه خوداظهاری استوار است و بازدارندگی کافی برای جلوگیری از تخلفات را ندارد.

بررسی تاریخچه حوادث معدنی در جهان نشان می‌دهد که اغلب کشورهای معدنی پس از تجربه حوادث مرگبار، تغییرات اساسی در قوانین و مقررات ایمنی خود ایجاد کرده‌اند. برای مثال انگلستان با سابقه بیش از ۱۸۰سال فعالیت معدنی، پس از وقوع چندین حادثه تلخ در قرن نوزدهم، قوانین سختگیرانه‌ای را برای ایمنی معادن وضع کرد. امروزه این کشور یکی از پایین‌ترین آمارهای حوادث معدنی را در جهان دارد. در مورد معادن سنگ‌آهن نیز تجربه‌های ارزشمندی وجود دارد. معدن عمیق سوئد که در عمق ۱۳۵۰متری زمین فعالیت می‌کند، نمونه‌ای موفق از اجرای استانداردهای ایمنی در معادن عمیق است. این معدن که پس از جنگ جهانی دوم و بمب‌گذاری‌های نازی‌ها برای یک دهه غیرفعال بود، امروزه با پیشرفته‌ترین سیستم‌های ایمنی اداره می‌شود.

پیشرفت‌های فناوری در دهه‌های اخیر ابزارهای قدرتمندی برای افزایش ایمنی در معادن فراهم کرده است. علاوه بر کابین‌های نجات که توسط مهندسان ترک طراحی شده، سنسورهای پیشرفته تشخیص گاز متان، سیستم‌های تهویه هوشمند، تجهیزات پایش لحظه‌ای شرایط تونل‌ها و فناوری‌های ارتباطی پیشرفته از جمله ابزارهایی هستند که می‌توانند ریسک حوادث معدنی را به طور چشمگیری کاهش دهند. تجهیزات هوشمند امروزی قادرند شرایط محیطی معدن را به طور مداوم رصد کرده و در صورت مشاهده هرگونه نشانه خطر، به سرعت هشدار دهند. این سیستم‌ها که در معادن پیشرفته جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توانند از تجمع گازهای خطرناک، ریزش سقف و سایر خطرات احتمالی پیشگیری کنند.