افزایش بی‌سابقه صادرات فولاد چین طی سال‌های اخیر تعادل بازار جهانی این صنعت حیاتی را به شدت برهم زده و باعث واکنش گسترده کشورهای مختلف شده است. براساس گزارش‌ها، بیش از

۲۰۰ محدودیت تجاری در ۶۲ کشور برای مقابله با موج واردات فولاد چینی اعمال شده که هدف اصلی آن مقابله با اختلالات ناشی از یارانه‌های دولتی چین است. یارانه‌هایی که باعث شده فولادسازان چینی با قیمت‌های ناعادلانه و حتی زیان‌ده، بازار جهانی را تحت‌تاثیر قرار دهند و تولیدکنندگان در سایر کشورها را با چالش‌های جدی مواجه کنند.

طبق آمار انجمن جهانی فولاد، صادرات فولاد چین از سال ۲۰۲۰ بیش از دو برابر شده و در سال ۲۰۲۴ به رکورد ۱۱۸‌میلیون تن رسیده است. در هشت‌ماه نخست سال ۲۰۲۵ نیز صادرات چین رشد ۱۰‌درصدی داشته و انتظار می‌رود این روند افزایشی ادامه داشته باشد. این وضعیت باعث شده اتحادیه اروپا، ایالات متحده، کانادا و دیگر کشورهای بزرگ بازار فولاد با اعمال تعرفه‌های سنگین و سیستم‌های سهمیه‌بندی تلاش کنند تعادل بازار را بازگردانند.

پیش از این، همزمان با تنش‌های تجاری فولاد، صادرات عناصر کمیاب معدنی چین به آمریکا نیز افزایش چشمگیری یافت. در ماه ژوئن ۲۰۲۵، صادرات این عناصر به آمریکا ۶۶۰‌درصد رشد کرد. این مواد معدنی که برای تولید فناوری‌های پیشرفته مانند گوشی‌های هوشمند، خودروهای برقی و توربین‌های بادی حیاتی هستند، نقش کلیدی در زنجیره تامین جهانی دارند و محدودیت‌های چین در سال گذشته باعث نگرانی شدید تولیدکنندگان در اروپا و آمریکا شده بود. در ادامه غول‌های فناوری نیز توانسته‌اند فروش محصولات پیشرفته خود را در چین از سر بگیرند. با این حال کارشناسان هشدار می‌دهند که تعادل بازار فولاد و مواد معدنی همچنان شکننده است و نیازمند اقدامات هماهنگ و سیاست‌های دقیق در سطح جهانی است.

البته گفتنی است‌ رییس‌جمهور ایالات ‌متحده از اعمال تعرفه ۱۰۰‌درصدی بر تقریبا تمام کالاهای وارداتی از چین و از اول ماه نوامبر خبر داد و در بیانیه تهاجمی خود، کنترل‌های وارداتی را بر محصولات تولیدی چین تشدید کرد. این تصمیم ترامپ در واکنش به اقدام اخیر چین گرفته شد که طی آن پکن تصمیم گرفت ۵ ماده نادر خاکی و کلیدی خود را به فهرست اقلام دارای محدودیت صادراتی اضافه کند.

چین به بیش از دوسوم تولید فلزات کمیاب جهان تسلط دارد و قصد دارد کنترل خود را بر این فلزات و عناصر نادر حفظ کرده و از آن به عنوان سلاحی در جنگ‌های تجاری فعلی و آینده بهره ببرد. تاثیر عناصر نادر خاکی بر قدرت دفاعی آمریکا بالاست و عناصر کمیاب، اجزای ضروری فناوری‌های نظامی پیشرفته هستند و از درون زیردریایی‌ها گرفته ‌تا داخل ناوها و جنگنده‌ها، این مواد معدنی در فناوری‌های مختلف کاربرد داشته و به ارتش و قدرت نظامی ایالات ‌متحده برتری استراتژیک می‌دهند. بررسی میزان استفاده از عناصر کمیاب در پلتفرم‌های دفاعی اصلی ایالات ‌متحده نشان‌ از کاربردهای خاص آنها در جنگ‌های مدرن دارد و اهمیت بالای آنها را نشان می‌دهد. این مصارف نشان می‌دهد که چگونه تجهیزات نظامی مختلف نه‌تنها به صورت عمده بلکه برای نقش‌های بسیار تخصصی، از سلاح‌های هدایت لیزری گرفته تا قابلیت‌های پنهان‌کاری به عناصر نادر خاکی متکی هستند.

صادرات فولاد چین به رکورد ۱۱۸‌میلیون تن رسید
براساس آمارها حدود ۶۲ کشور در حال ایجاد سیستم‌های چندلایه دفاعی تجاری برای مقابله با اختلالات ناشی از افزایش صادرات چین هستند. این اقدامات در پاسخ به یارانه‌‌های دولتی چین است که رقابت را مختل کرده و بازار جهانی فولاد را بی‌‌ثبات می‌‌کند. همانطور که پیش از این مرکز GMK گزارش داده بود، اتحادیه اروپا ممکن است تعرفه‌های ۲۵ تا ۵۰‌درصدی بر فولاد چین اعمال کند. استفان سژورنه، کمیسر صنعت اروپا گفت که اروپا چاره‌ای جز یافتن تعادل جدید ندارد. این امر مستلزم کاهش موانع تجاری داخلی با یک بازار فولاد داخلی موثر و همچنین اقدامات حفاظتی برای بازگرداندن تعادل با شرکایی است که دیگر از هیچ قانونی پیروی نمی‌‌کنند.

به گفته سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) نرخ یارانه برای فولادسازان چینی حدود پنج برابر بیشتر از میانگین سایر اقتصادها و شرکای تجاری است، بنابراین با حمایت کمک‌های بلاعوض، مشوق‌‌های مالیاتی، وام‌‌های زیرقیمت بازار و انرژی یارانه‌‌ای کارخانه‌‌های چینی می‌‌توانند حتی با ضرر به فعالیت خود ادامه دهند، فولاد ارزان‌قیمت را به خارج از کشور عرضه کنند و به تولیدکنندگان در جاهای دیگر آسیب برسانند.

براساس گزارش انجمن جهانی فولاد، صادرات فولاد چین از سال ۲۰۲۰ بیش از دو برابر شده و در سال ۲۰۲۴ به رکورد ۱۱۸‌میلیون تن رسیده است. در ژانویه تا آگوست ۲۰۲۵ چین ۵/‌‌۷۷ ‌میلیون تن فولاد صادر کرد (افزایش ۱۰‌درصدی نسبت به سال گذشته) به این معنی که صادرات سالانه می‌‌تواند از سطح سال گذشته فراتر رود.

این در حالی است که راهکارهای تجاری علیه چین تقریبا کل طیف محصولات فولادی میلگرد، مفتول، کلاف‌های نورد گرم و نورد سرد، ورق‌های گالوانیزه و ضدزنگ، صفحات و لوله‌‌های بدون درز و جوش داده شده را پوشش می‌دهد. همچنین عوارض ضددامپینگ همچنان رایج‌ترین اقدام است زیرا روشی مستقیم و مطابق با WTO برای مقابله با شیوه‌‌های قیمت‌گذاری ناعادلانه در زمانی که واردات زیر ارزش بازار داخلی فروخته می‌شوند، ارائه می‌دهد. این عوارض به مقامات اجازه می‌دهد تا به سرعت اقدام کنند، محصولات یا صادرکنندگان خاص را هدف قرار دهند و رقابت عادلانه را بدون اعمال ممنوعیت‌های تجاری گسترده احیا کنند.

برخلاف عوارض ضددامپینگ، اقدامات جبرانی کمتر مورد استفاده قرار می‌‌گیرند زیرا آنها نه‌تنها به مقایسه قیمت‌های داخلی و صادراتی نیاز دارند بلکه به شواهد روشنی مبنی بر دریافت یارانه‌های دولتی خاص توسط تولیدکنندگان خارجی که باعث آسیب قابل اندازه‌‌گیری به صنایع داخلی می‌شود، نیز نیاز دارند. چنین تحقیقاتی نیاز به جمع‌آوری و تایید گسترده داده‌ها دارد که اجرای آنها را پیچیده‌تر و دشوارتر می‌کند.

طبق این گزارش ایالات متحده، کانادا، استرالیا، اتحادیه اروپا، بریتانیا و مکزیک بیش از نیمی از محدودیت‌‌های اعمال ‌شده را تشکیل می‌دهند. آنها بازارهای داخلی فولاد قابل‌توجهی دارند و فولادسازان محلی از اقدامات تامین‌کنندگان چینی آسیب دیده‌‌اند. در واقع اتحادیه اروپا و کانادا سیستم‌های سهمیه‌‌بندی نرخ تعرفه (TRQ) دارند که واردات فولاد از چین و سایر کشورها را محدود می‌کند. اکنون اتحادیه اروپا قصد دارد حجم سهمیه را نصف کند و تعرفه خارج از سهمیه را از ۲۵‌درصد به ۵۰‌درصد افزایش دهد.

از سوی دیگر ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ تحت‌بخش ۲۳۲ قانون توسعه تجارت، محدودیت‌های گسترده‌ای را اعمال کرد که تعرفه ۲۵‌درصدی بر واردات فولاد از جمله از چین اعمال می‌کرد. در ۴ژوئن ۲۰۲۵، ایالات متحده تعرفه بخش ۲۳۲ را دوبرابر کرد و به ۵۰‌درصد رساند.
کانادا نیز ۲۵‌درصد مالیات اضافی بر فولاد تولید شده در چین اعمال می‌کند. این اقدام، محصولات ساخته شده از فولاد ذوب شده و ریخته شده در چین را هدف قرار می‌‌دهد. چنین تعرفه وارداتی، سیستم TRQ این کشور را تکمیل و تضمین می‌‌کند که فولاد تولید چین حتی در صورت فرآوری در جای دیگر نیز با هزینه‌های اضافی مواجه شود. اتحادیه اروپا همچنین می‌خواهد رویکرد «ذوب شده و ریخته شده» را معرفی کند اما از آن برای محاسبه حجم سهمیه استفاده خواهد شد.

گفته می‌شود که فولاد چین با قیمت ناعادلانه، اشتغال صنعتی، سرمایه‌‌گذاری و گذار سبز در صنعت فولاد را تهدید می‌کند. در نتیجه بسیاری از کشورها در حال ایجاد سیستم‌‌های چندلایه دفاعی تجاری برای بازگرداندن تعادل بازار و مقابله با اختلالات ناشی از افزایش صادرات چین هستند.

همانطور که پیش از این مرکز GMK گزارش داده بود، اتحادیه اروپا ممکن است تعرفه‌های ۲۵ تا ۵۰‌درصدی بر فولاد چین اعمال کند. استفان سژورنه، کمیسر صنعت اروپا گفت که اروپا چاره‌ای جز یافتن تعادل جدید ندارد. این امر مستلزم کاهش موانع تجاری داخلی با یک بازار فولاد داخلی موثر و همچنین اقدامات حفاظتی برای بازگرداندن تعادل با شرکایی است که دیگر از هیچ قانونی پیروی نمی‌‌کنند.
منبع: روزنامه جهان صنعت