در حادثه معدن طبس شاهد بودیم که سیستم تهویه معدن نتوانست به موقع گاز متان را خارج کند و در نتیجه این مساله حادثه آفرید.
به گزارش بیرونیت، روزنامه جهان صنعت نوشت: در حالی که استفاده از سیستم سنجش گاز در مبادی ورودی معدن و عدم استفاده از سنسورهای گازی ثابت و سیستم تهویه و دستگاه مکش خروج گاز از معدن می‌توانست از این اتفاق جلوگیری کند. بدین لحاظ می‌توان گفت که معادن ایران از تکنولوژی روز دنیا عقب و نیازمند به روز‌رسانی هستند، موضوعی که ما را به سمت نقش کمرنگ دانش‌بنیان‌ها می‌برد.
مساله این است که چند شرکت دانش‌بنیان کوچک نمی‌توانند دور هم جمع شوند و تصمیم بگیرند مشکل کلان و ریشه‌دار معادن را حل کنند. این موضوع چیزی نیست که در عالم واقعیت بتواند رخ بدهد. کارشناسان باور دارند که باید مراکز بزرگی مثل صندوق توسعه ملی و مجلس و … پای کار بیایند تا بتوانند با سرمایه‌گذاری کلان به حل مشکلات کلان معدن کمک کنند. درواقع ما به یک نقشه راهبردی برای توسعه معدنکاری هوشمند در کشور نیاز داریم. اینکه مدیران معادن ما متوجه شوند که با معدنکاری هوشمند چه اندازه ضررهای مادی و تلفات جانی پایین می‌آید موضوع بسیار ارزشمندی است. در نتیجه برای هوشمندسازی معادن در کشور به یک سازمان متولی واحد و قانونگذاری جدی نیازمندیم.
مساله دیگر اینکه یکی از دلایل عقب‌ماندگی معادن را می‌توان در واگذاری برخی معادن به افراد فاقد صلاحیت فنی و مالی و دارای روابط رانتی دانست. تا جایی که گفته می‌شود مشکلات عمده معادن زغال‌سنگ ریشه در واگذاری غیراصولی و عدم رعایت الزامات فنی، ایمنی و تخصصی به دلیل کسب منافع بیشتر و بازدارنده نبودن قوانین در این حوزه دارد. در این خصوص تاکید می‌شود دولت‌ها پس از اینکه تصدی‌گری خود را در معادن کم کردند، باید مکانیزم‌های نظارتی خود را توسعه و تقویت می‌کردند، در حالی که این مهم اتفاق نیفتاده است.
قانون معادن باید اصلاح شود
علی خضریان، عضو کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی و عضو هیات اعزامی مجلس شورای اسلامی در محل وقوع حادثه معدن زغال‌سنگ طبس حاضر شد و در تشریح آخرین نتایج بررسی‌های پرونده معدن زغال‌سنگ «معدن جو» اظهار داشت: موضوع حادثه معدن زغال‌سنگ طبس از همان ساعات اولیه و با دستور رییس مجلس و تعیین نماینده ویژه و تشکیل هیات اعزامی از کمیسیون‌های صنایع و اصل ۹۰ به ریاست نایب رییس مجلس شورای اسلامی، ضمن بازدید دو روزه از محل سانحه با برگزاری چندین جلسه با وزرای کشور، صمت و تعاون، کار و رفاه اجتماعی و همچنین مدیران و کارشناسان معدن و کارگران عزیز پیگیری شده است و گزارش نهایی آن در روزهای آتی با قرائت در صحن علنی مجلس به سمع و نظر مردم خواهد رسید.
خضریان با بیان اینکه معادن زغال‌سنگ ایران از منظر زمین‌شناسی به گونه‌ای هستند که عموما لایه‌های زغال‌سنگ در عمق زیاد و با ضخامت کم تشکیل شده‌اند، افزود: ضخامت لایه‌ها در برخی معادن فعال کشور تنها ۶۰ سانتیمتر است و همین موضوع عملیات استخراج زغال‌سنگ را از جهات مختلف با چالش و ریسک مواجه کرده است.
عضو کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه در وقوع این حادثه اگر‌چه تجمع گاز متان در معدن زغال‌سنگ امری طبیعی است، اما سیستم تهویه معدن نتوانسته بود به موقع گاز متان را خارج کند و از این جهت، استفاده از سیستم سنجش گاز در مبادی ورودی معدن و عدم استفاده از سنسورهای گازی ثابت و سیستم تهویه و دستگاه مکش خروج گاز از معدن می‌توانست از این اتفاق جلوگیری کند. بدین لحاظ می‌توان گفت که معادن ایران از تکنولوژی روز دنیا عقب مانده‌اند و نیازمند به روز‌رسانی هستند.
خضریان یکی از دلایل عقب‌ماندگی را در واگذاری برخی معادن به افراد فاقد صلاحیت فنی و مالی و دارای روابط رانتی دانست و گفت: مشکلات عمده معادن زغال‌سنگ ریشه در واگذاری غیراصولی و عدم رعایت الزامات فنی، ایمنی و تخصصی به دلیل کسب منافع بیشتر و بازدارنده نبودن قوانین در این حوزه دارد.
نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: دولت‌ها پس از اینکه تصدی‌گری خود را در معادن کم کردند، باید مکانیزم‌های نظارتی خود را توسعه و تقویت می‌کردند، در حالی که این مهم اتفاق نیفتاده است؛ به نحوی که دفتر نظارت بر معادن نیز در وزارت صنعت، معدن و تجارت تعطیل و ذیل معاونت‌های دیگر ادغام شده است. البته در زمان‌های قبل و وجود این دفتر تخصصی نیز متاسفانه نظارت کاملی صورت نمی‌گرفت و شاهد مثال آن، وقوع حادثه تأسف‌بار و دردناک انفجار معدن زغال‌سنگ زمستان یورت آزادشهر در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۶ است که منجر به فوت ۴۳ کارگر زحمتکش شد.
نماینده عضو کمیسیون اصل ۹۰ مجلس، نقش مدیریت معدن و مسوولان ایمنی و نظارتی در وقوع انفجار را از عوامل اصلی علت این حادثه برشمرد و افزود: فقدان متولی مشخص و واحد در مدیریت سیاستگذاری و ایمن‌سازی معادن زغال‌سنگ از منظر سخت‌افزاری و نرم‌افزاری یکی دیگر از چالش‌های اصلی این صنعت به شمار می‌رود.
وی خاطرنشان کرد: عدم الزام به رعایت آموزش کارگران قبل از به کارگیری در معادن و استنکاف از پیاده‌سازی قوانین ایمنی توسط بهره‌برداران معدن نیز یکی از دیگر دلایل کاهش سطح کیفی معادن خصوصا معادن زغال‌سنگ است.
عدم توزیع متناسب ارزش‌افزوده
خضریان با بیان اینکه متاسفانه در چرخه تولید زغال‌سنگ از معدن تا تولید شمش و محصولات نوردی، ارزش‌افزوده به صورت متناسب توزیع نشده است، اظهار داشت: بیشترین ارزش‌افزوده در چرخه معادن به کارخانجات زغال‌شویی تعلق می‌گیرد و در چرخه فولادسازی‌ها بیشترین ارزش‌افزوده به کارخانجات نوردی تعلق دارد بنابراین لزوما افزایش قیمت یک بخش از چرخه منجر به نتیجه مطلوب در آن بخش نمی‌شود.
این نماینده مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: افزایش قیمت زغال‌سنگ در سال ۱۳۹۷ منجر به افزایش سودآوری برای معادن و زغال‌شویی‌ها شد ولی متاسفانه به جای سرمایه‌گذاری در ایمنی و طرح‌های توسعه‌ای، اقدام به توزیع سود به سهامداران شده است بنابراین به این دلیل افزایش قیمت زغال‌سنگ به بهانه ارتقای ایمنی نمی‌تواند منجر به افزایش سطح ایمنی شود. همچنین عدم وصول مطالبات در کل زنجیره نافی اجرای الزامات ایمنی در مجموعه‌های معدنی و صنعتی نیست.
وی «به روز و اجرایی نبودن قوانین وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان نظام مهندسی معدن»، «عدم اجرای الزامات ایمنی در طرح‌های استخراجی و توسعه‌ای معادن»، «تعدد نظامات بازرسی حاکمیتی در ساختار دولت و نظام مهندسی معدن» و «ضعف دانش مدیریت بحران در شرایط اضطراری در مدیریت بخشی از معادن» را از جمله علل موثر در وقوع این حادثه تلخ برشمرد و افزود: متناسب نبودن حقوق کارگران معادن زیرزمینی با شرایط سخت کاری و عدم پرداخت به موقع حقوق نیز می‌تواند منجر به افزایش خطای انسانی شود و همچنین در فصل ۳ آیین‌نامه ایمنی در معادن تصریح شده در معادن گازخیز ملزم به استفاده از ماشین‌آلات و ابزار با ویژگی ضدجرقه هستند. این در حالی است که ضد جرقه بودن ماشین‌آلات توسط مؤسسه استاندارد تضمین نمی‌شود.
خضریان با بیان اینکه با توجه به آسیب‌شناسی صورت گرفته شده جهت پیشگیری از وقوع حوادث در معادن زغال‌سنگ گفت: بر اساس ماده ٣٨٤ آیین‌نامه ایمنی معادن، نصب سیستم مانیتورینگ هوای داخل معدن و سنجش خودکار گاز زغال از ابزارهای مهم جلوگیری از حادثه است بنابراین به گونه‌ای باید فعال باشد که به محض عبور از خط قرمز یعنی افزایش حداقل گاز، زنگ خطر فعال شود که در این زمینه کارفرما اعلام کرده است که شرایط اجرای طرح مکانیزه کردن معدن و نصب سیستم مانیتورینگ فراهم نبوده است بنابراین استفاده از فناوری‌های هوشمند در افزایش سطح ایمنی ضروری به نظر می‌رسد. استفاده از فناوری‌های هوشمند در معدن غیرمکانیزه از جمله نصب سنسورهای ثابت اندازه‌گیری گاز و… مختلف به معدن‌کاران اجازه می‌دهد تا بهره‌وری خود را با کاهش یا حذف منابع عدم اطمینان و در عین حال کاهش خطرات بهبود بخشند.
عضو کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه کارفرمای معدن باید ملزم به اختصاص بخشی از درآمدهای معدن در راستای ارتقای رعایت ایمنی معدن و بر اساس برنامه اعلامی ناظران دولتی باشد و ناظران نیز باید بر این امر نظارت موثر داشته باشند، گفت: تشکیل و تکمیل سامانه اطلاعات جامع حوادث و سوانح در معادن به منظور پایش داده‌ها و اطلاعات حاصل از حوادث در معادن از نظر شدت و تعداد حوادث برای برنامه‌ریزی اصولی و موثر جهت پیشگیری از حوادث آتی بسیار ضروری است که تاکنون از آن غفلت می‌شده است.
وی با بیان اینکه در حوزه ایمنی معادن و بر اساس قانون معادن، نظارت بر عهده وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است، گفت: وزارت صمت وظیفه نظارتی خود را به سازمان نظام مهندسی معدن واگذار کرده و این سازمان نیز معادن را مورد نظارت قرار می‌دهد. وزارت کار نیز نکات فنی سلامت و حفاظتی را رصد می‌کند اما ضرورت دارد تا این دو نظارت برای تاثیرگذاری و هم‌افزایی بیشتر در یکجا متمرکز شود و به طور واحد پیگیری شود بنابراین به نظر می‌رسد باید قانون معادن در این زمینه اصلاح شود و پیشنهاد می‌شود نظارت نهایی و ارزیابی ریسک صرفا بر عهده یکی از واحدها قرار گیرد.خضریان خاطرنشان کرد: آیین‌نامه ایمنی معادن، تجهیزات فردی را برای ایمنی معادن توصیه می‌کند در حالی که این تجهیزات به تنهایی نمی‌تواند سلامت کارگران را تامین کند. بلکه باید سیستم جامع حفاظتی و امنیتی که متضمن سلامت جان کارگران باشد، راه‌اندازی شود.
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی افزود: به همین منظور پس از حادثه معدن زغال‌سنگ زمستان یورت و با هدف جلوگیری از تکرار حوادث مشابه، تفاهمنامه‌ای بین وزارت صمت و شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران برای انجام اقدامات مشترک جهت تامین فضای لازم برای ایجاد پایگاه‌های امداد و نجات در مناطق زغال‌دار کشور شامل بازسازی، آماده‌سازی و تامین تجهیزات ایمنی امداد و نجات و اورژانس در چهار حوزه زغالی کرمان، طبس، البرز مرکزی و البرز شرقی در سال ۱۳۹۸ منعقد شد که در زمان مقرر به طور کامل اجرایی نشده و با وجود نیاز مبرم معادن زغال‌سنگ کشور، بخش قابل توجهی از اعتبار تخصیص یافته به طرح ارتقای شاخص‌های ایمنی معادن طی سال‌های اخیر به خزانه برگشت داده شده است بنابراین مسببین وضع موجود در زمینه عدم اجرا باید در مراجع نظارتی مربوطه پاسخگو بوده و مسوولان امروز نیز ملزم به اجرای مجدد تفاهمنامه فوق باشند.
الگوبرداری از دستاوردهای هوشمندسازی شرکت‌های بزرگ معدنی جهان
داور نظری، فعال اقتصادی با اشاره به اینکه در آسیب‌شناسی حادثه شرکت معدنجوی طبس، یکی از علل آن رخداد ضعف فناوری بوده است، تاکید کرد با هوشمندسازی معدنکاری می‌توانیم جلو این حوادث را تا حد قابل توجهی بگیریم.
وی تصریح کرد: وقتی می‌شنویم برخی ۵/۲ درصد تلفات در عملیات معدنکاری را طبیعی قلمداد می‌کنند، این باعث می‌شود حرکت در مسیر تحقق معدنکاری دیجیتال به کندی پیش برود.
نظری در ارائه خود با عنوان آماده‌سازی صنعت معدن برای پذیرش الگوی هوشمندسازی به ۱۰ فرمان پیاده‌سازی تحول دیجیتال اشاره کرد و گفت: پیش از شروع معدنکاری دیجیتال باید چشم‌انداز خود را مشخص کنیم. در موج اول باید راه‌هایی برای بهینه‌سازی و به کارگیری نرم‌افزار راهکار جامع سازمانی ERP پیدا کنیم. در موج دوم، ابتکارات جدید خود را باید یکپارچه کنیم و در موج سوم است که از ماژول‌های هوش مصنوعی در معادن استفاده می‌کنیم و به این ترتیب برای آینده آماده می‌شویم. وی یادآور شد: سامانه دیسپاچینگ معدنی، حسگرهای پوشیدنی و مدل نگهداری پیش‌بینی‌کننده هوشمند، راهکار کسب‌وکاری پیشنهادی در حوزه معدن و صنایع معدنی است.
در حوزه تحول دیجیتال گام‌های ابتدایی را برمی‌داریم
حمید حیدری از معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری بیان کرد: در حوزه تحول دیجیتال فعلا در کشور در حال برداشتن گام‌های ابتدایی هستیم. امروز فرصت خوبی است که مجموعه‌ها به ما کمک کنند که موضوع معدنکاری دیجیتال در کشور عملیاتی شود. از این‌رو از همکارانمان در مرکز پژوهش‌های مجلس دعوت کرده‌ایم که در طراحی برنامه‌های آتی کلان کشور به موضوع معدنکاری دیجیتال نگاه جدی داشته باشند.
حیدری تصریح کرد: باید سعی کنیم مسائل خودمان را در قالب یک کنسرسیوم مطرح و برای حل آنها تلاش کنیم. پس مساله را باید شفاف مطرح کنیم. اگر می‌خواهیم معادن را هوشمند کنیم، ناگزیریم شرکت بزرگی را راه‌اندازی کنیم تا نیازهای تک‌تک ما را برطرف کند. در این مسیر از تسهیلات و اعتبارهایی که معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری اعطا می‌کند می‌توانید استفاده بهینه کنید.
نقشه راهبردی برای توسعه معدنکاری هوشمند
سپس مهرداد اکبریان، رییس هیات‌مدیره انجمن سنگ‌آهن ایران افزود: ما به یک نقشه راهبردی برای توسعه معدنکاری هوشمند در کشور نیاز داریم. در بخش تولید درگیر مشکلات و ضرر و زیان‌ها هستیم. اینکه مدیران معادن ما متوجه شوند که با معدنکاری هوشمند چه اندازه ضررهای مادی و تلفات جانی پایین می‌آید موضوع بسیار مهم و ارزشمندی است.
وی تاکید کرد: برای هوشمندسازی معادن در کشور به یک سازمان متولی واحد و همین‌طور به قانونگذاری جدی نیازمندیم. همه ما از حادثه طبس شرمساریم. پرونده ایمنی در معادن کماکان باز است و ما باید سطح ایمنی معادن را به کلی متحول کنیم.
رییس هیات‌مدیره انجمن سنگ‌آهن ایران افزود: ما باید ظرفیت اکتشاف و استخراج سنگ‌آهن در کشور را به کمک فناوری‌های تحول‌آفرین بهبود دهیم. ما ضعف اکتشاف داریم و عملا در ۷ درصد از کشور کار مطالعاتی برای کشف معادن سنگ‌آهن کرده‌ایم. به شدت به استفاده از خودروهای معدنی خودران و اینترنت اشیا در معادن نیاز داریم.
او با بیان اینکه حکمرانی ما باید بپذیرد برای هوشمندسازی معادن کشور باید هزینه کند، تصریح کرد: توسعه لجستیک از مهم‌ترین ارکان توسعه معادن است. توسعه معادن نیز جز با هوشمندسازی ممکن نیست.
مهرداد اکبریان پیشنهاد داد: اگر ذهنیت دولت حمایت از هوشمندسازی معادن باشد، می‌شود صندوقی برای بیمه پروژه‌های هوشمندسازی معادن در کشور راه‌اندازی شود. به این ترتیب استارت‌آپ‌ها آسوده‌تر در این حوزه فعالیت خواهند کرد.
استقرار سامانه دیسپاچینگ در چادرملو
میرسینا امیر شنوا ،مدیر تکنولوژی و توسعه شرکت چادرملو به تجربه این مجموعه در استقرار سامانه دیسپاچینگ اشاره کرد و از افزایش ۱۰ تا ۵۰ درصدی بهبودهای صورت گرفته در حوزه کاهش صدمات و تلفات و افزایش بهره‌وری ناشی از هوشمندسازی در معدن چادرملو خبر داد.
مدیر تکنولوژی و توسعه شرکت چادرملو تاکید کرد: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های ما در حوزه تحول دیجیتال معادن، چالش منابع انسانی است. ما به توانمندسازی منابع انسانی در این حوزه به شدت نیازمندیم. فرهنگ‌سازی در میان کارکنان و مدیران معادن در این زمینه بسیار مهم است.
در ادامه، مجید وفایی‌فرد، مدیرعامل مرکز نوآوری‌ای مینو به چالش نگاه تک‌بعدی در حوزه صنعت ۴ اشاره کرد و گفت: فعالان معدنی می‌گویند اهالی آی‌تی در حوزه‌ای به نام هوشمندسازی ورود می‌کنند که تخصصی در بخش معدنی آن ندارند. بنابراین در حوزه فرآوری برای مثال نیاز به همکاری متخصصان آی‌تی با متخصصان معدن داریم. تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان از نظر کمی و همین‌طور کیفی در حوزه معدن واقعا بالا نیست. سهم بخش معدن از تولید ناخالص داخلی بالا نیست اما سعی می‌کنیم با برگزاری رویدادهای استارتاپی این حوزه را متحول کنیم.
وی تاکید کرد: ما دست یاری را به سوی همه شرکت‌های معدنی فعال برای تحول دیجیتال این حوزه دراز می‌کنیم. در حوزه ایمنی معادن که موضوع مهمی است، نسبت هزینه به فایده اصلا مهم نیست، مساله جان انسان‌هاست. من تاکیدم این است که این موضوع را فارغ از سودآوری لازم است ببینیم.
چالش برنامه‌ریزی هوشمندسازی برای معادن کوچک و بزرگ
علی بهمنی، کارشناس ایمنی ایمیدرو با اشاره به اهمیت داده‌ها گفت: فقط دو درصد معادن کشور جزو معادن بزرگ هستند و ۹۸ درصد معادن کوچک هستند. ما باید تصمیم بگیریم که هوشمندسازی را برای دو درصد معادن بزرگ می‌خواهیم انجام دهیم، یا برای همه معادن کشور این برنامه را داریم.
وی تاکید کرد: معادن کوچک ما به قدری مشکلات گوناگون دارند که نمی‌توانند به موضوع هوشمندسازی فعلا فکر کنند. ریسک بهره‌برداری معادن به پیمانکاران واگذار شده است. کسی که درگیر بهره‌وری است، همان سرمایه‌گذار نیست، بلکه پیمانکار است که ماشین‌آلات و نیروی انسانی را می‌آورد. این فرهنگ‌سازی را باید در مورد پیمانکاران انجام دهیم که بحث بازار و سود و زیان را دارد. حادثه شرکت معدنجوی طبس ناشی از اهمال پیمانکار بود.
مهدی اسدی، رییس اداره رویداد و تعاملات اجرایی مرکز نوآوری مجلس هم در ادامه تاکید کرد: قوه مقننه قطعا در کنار شماست و نگاه حمایتی دارد. در زمینه اکتشاف، استحراج، HSE و بهره‌وری لازم است به این نکته دقت کنید که هوشمندسازی به چه میزان می‌تواند مشکلات کلان کشور را حل کند. ناترازی‌ها را با هوشمندسازی تا چه حد می‌توانیم رفع کنیم. ما الگوی واحد و جامعی نیاز داریم. وی افزود: در مجلس قرار است رویدادی به نام معدن هوشمند برگزار شود. از شما می‌خواهم در قانونگذاری به ما کمک کنید. در شهرستان‌های دورافتاده هم این قوانین بتواند اجرایی و پیاده‌سازی شود.
مطالب مرتبط
