در این بین باید بررسی کنیم که در کجاها موفق بوده‌ایم و کجاها ناکام مانده‌ایم، در غیراین صورت تاریخ قضاوت سختی درباره ما خواهد داشت و از انتقادات گسترده در امان نخواهیم ماند.
با اینکه کشورهایی همچون ویتنام توانستند بعد از جنگ‌ و بحران‌ نرخ رشد بالای ۷‌درصد را تجربه کنند ما هم باید با برنامه‌ریزی صحیح و بهره‌برداری بهینه از منابع معدنی بتوانیم از عقب‌ماندگی‌ها عبور کرده و به سمت توسعه پایدار حرکت کنیم. در این عرصه، نخستین گام لزوم بازنگری در سیاست‌های اقتصادی و معدنی است. ما باید با جسارت بیشتری به این حوزه‌ها بپردازیم و باید اکتشافات خود را جدی‌تر دنبال کنیم. متاسفانه در زمینه اکتشاف عمقی معادن تقریبا هیچ کاری نکرده‌ایم و از تحولات جهانی بی‌خبر هستیم.
گفته می‌شود عمق اکتشاف بیشتر از ۱۵۰‌متر نداریم. در این بین بزرگ‌ترین معضلی که برای اکتشافات عمیق داریم بحث تکنولوژی است. درواقع امکانات کشور برای انجام اکتشافات عمیق معدنی کافی نیست و در این راستا نیازمند تخصیص بودجه بیشتر و گسترده شدن دانش هستیم. در این بین ضرورت بازنگری و به‌روزآوری استراتژی اکتشاف و تسهیل قوانین و دستورالعمل‌های اکتشاف، استفاده از فناوری و دانش روز در حمایت از طرح‌های نوآورانه و خلاقانه، سرمایه‌گذاری و روش‌های جذب و تامین سرمایه، تجهیزات و ماشین‌آلات و توانمندسازی منابع انسانی از محورهای مورد توجه است.
مورد جدی دیگر در حوزه فولاد بحث تحریم‌هاست اما مساله این است که این عرصه با تحریم‌های خارجی و داخلی روبه‌رو است. به عبارتی تحریم‌ها و موانع داخلی از جمله عوارض صادراتی و موانع توسعه صادرات دست‌کمی از تحریم‌های خارجی نداشته‌اند، چراکه هر دو مانع رونق تولید بوده‌اند. در این زمینه کارشناسان انتظار دارند که دولت جدید و به طور خاص وزارت صمت مشکل را هر چه بیشتر واکاوی و سعی در حل و رفع آن کند. مساله جدی دیگر لزوم رونق صادرات است، در سال ۲۰۲۳، ظرفیت فولاد ما ۶۵‌میلیون تن و مصرف ما حدود ۴۰‌میلیون تن برآورد شده است. از این رو باید بررسی کنیم که چه مقدار از این مازاد را می‌توانیم صادر کنیم. براساس آمارها سال گذشته، ما موفق به صادرات ۱۲‌میلیون تن شدیم و پیش‌بینی می‌شود که این رقم در سال‌جاری به ۲۵‌میلیون تن برسد.

نکته دیگر این است که ۲۰‌درصد از ظرفیت موجود مربوط به واحدهای القایی است که به دلیل نوسانات بازار و کسری انرژی ممکن است با چالش‌هایی مواجه شوند. پیش‌بینی می‌شود با ادامه روند فعلی، واحدهای کوچک‌تر که از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر نیستند، حذف شوند. به این ترتیب انتظار می‌رود هرچه سریع‌تر مشکل بی‌برقی واحدها حل شود و دولت راهکاری بیندیشد.

هرچند با‌وجود تحریم‌های چند سال اخیر و محدودیت‌های گاز و برق که سال به سال بیشتر هم می‌شود و تهدیدی برای صنعت فولاد است، هنوز ما جایگاه دهم را بین تولیدکنندگان فولاد جهان و در بین دو‌میلیارد تن تولید فولاد داریم اما به باور کارشناسان اگر محدودیت‌ها برداشته شود حتما بین ۷ کشور برتر دنیا قرار خواهیم گرفت.

لزوم حذف تحریم‌ها
رییس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران گفت: تحریم داخلی در صنعت فولاد کشور نباید وجود داشته باشد، با این حال فولادسازان ایرانی در اوج تحریم‌های خارجی صنعت فولاد کشور را نجات دادند.
بهرام سبحانی اظهار کرد: اصفهان با داشتن ۴۰‌درصد تولید فولاد ایران، پایتخت فولاد کشور است، این استان با دارا بودن شرکت‌های بزرگ حق دارد که عنوان پایتختی صنعت فولاد را به خود اختصاص دهد.
وی ادامه داد: تولیدکنندگان فولاد ایران شرایطی را به وجود آوردند که امروز می‌توانیم مدعی باشیم کشوری که تا ۸ سال پیش وارد‌کننده محصولات فولادی بود امروز بازیگر جهانی است و کیفیت تولید آتش‌ بسیار خوش می‌درخشد.
رییس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران تاکید کرد: با وجود تحریم‌های چند سال اخیر و محدودیت‌های گاز و برق که سال به سال بیشتر می‌شود و تهدیدی برای صنعت فولاد است، هنوز ما جایگاه دهم را بین تولیدکنندگان فولاد جهان و در بین دو‌میلیارد تن تولید فولاد داریم و اگر محدودیت‌های گاز و برق برداشته شود به ویژه در سال‌جاری که برق آزاردهنده بود، حتما ما در بین ۶ یا ۷ کشور برتر دنیا قرار خواهیم گرفت.
وی ادامه داد: در دورانی در کشور چهار شرکت تولید فولادی، دولتی بودند که همه مایحتاج خود را از خارج تامین می‌کردند اما امروز می‌بینیم که در صنعت فولاد در تامین نیازها از خارج از کشور بی‌نیاز شده‌ایم و امروز شاهد بهبود روند تولید داخل نسبت به سال گذشته هستیم.
سبحانی با بیان اینکه ما برای تولید فولاد و عرضه در بازارهای جهانی چیزی کم نداریم اما یکسری از محدودیت‌ها و گرفتاری‌های داخلی از جمله گرفتاری‌های ارزی است که نمی‌توان انکار کرد، افزود: شاهد نمایش ماشین‌آلات، تجهیزات و حتی قطعاتی هستیم که تا پیش از این وارداتی بود و امروز در کشور تولید می‌شود و هر چه این امر توسعه یابد، بندهای وابستگی کم خواهد شد.
وی تاکید کرد: نمی‌توان گفت تحریم بی‌اثر است اما موضوع اصلی بازار است و اگر ما نتوانیم در بازارها خود را عرضه کنیم موفق نخواهیم شد و با وجود گرفتاری‌ها باید با روش‌های غیر‌مستقیم پیش برویم. هر چند در این میان واسطه‌ها سود می‌برند و برای برگرداندن ارز نیز مشکلاتی داریم اما اگر تحریم‌ها و مشکل انرژی برداشته شود حرف زیادی برای گفتن داریم.
رییس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران با تاکید بر اینکه بازنگری در روند کار تولیدکنندگان فولاد با شرایط فعلی ضروری است، تصریح کرد: ما سنگ‌آهن، مواد اولیه و انرژی را داریم و ظرفیت ۵۵‌میلیون تنی را نیز ایجاد کرده‌ایم و امروز باید از نظر کیفی در تولیدات برنامه‌ریزی داشته باشیم و برای این امر سرمایه‌گذاری کنیم.

در ۴۰ سال گذشته بعضی جاها ناکام مانده‌ایم
در ادامه رییس سابق هیات عامل ایمیدرو گفت: اکنون ۴۵ سال از انقلاب اسلامی ایران می‌گذرد و براساس شعارهای بنیادینی چون استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی که برای آن شهیدان زیادی تقدیم شده، باید بپرسیم ما تا چه حد به این اهداف اولیه دست یافته‌ایم؟ آیا رفاه مردم محقق شده است؟ واقعیت نشان می‌دهد که در این زمینه موفق نبوده‌ایم.
مهدی کرباسیان گفت: به نظر می‌رسد مشکل اصلی ما به سه لایه اساسی برمی‌گردد. نخستین لایه، صداقت است که این مساله به دولت محدود نمی‌شود. به عنوان فردی با سال‌ها تجربه در حوزه‌های مختلف و مطالعه در این زمینه، معتقدم که نیازمند بازنگری اساسی در سیاست‌های چهار دهه گذشته هستیم. باید بررسی کنیم که در کجاها موفق بوده‌ایم و کجاها ناکام مانده‌ایم. اگر به این حوزه توجه نکنیم، تاریخ قضاوت سختی درباره ما خواهد داشت. تاریخ، قضاوت خود را به زمان حال واگذار نمی‌کند زیرا حاکمیت در دستان ماست.
وی ادامه داد: من در دوران مسوولیت خود شاهد بودم که قضاوت‌ها در زمان خود ملایم‌اند اما پس از آن، قضاوت‌ها بسیار شفاف و بی‌رحمانه خواهند بود. در این ۴۰ سال گذشته، ما در برخی زمینه‌ها ناکام بوده‌ایم. به عنوان مثال، آمارهایی که امروز از بهرام سبحانی شنیدم، مرا به شدت نگران کرد. ایشان فرمودند که ۱۴۰‌میلیون مجوز جدید برای فولاد صادر شده است. به یاد دارم که در سال ۹۲، زمانی که مسوولیت را بر عهده گرفتم، حدود ۱۲۰‌میلیون مجوز در دست مردم بود. این مجوزها عمدتا به دلایل غیرکارشناسی صادر شده بودند. این وضعیت نشان‌دهنده اشکالات جدی در سیستم است و همه ما باید بپذیریم که مقصر هستیم.

او عنوان کرد: برای عبور از این چالش‌ها، چند راهکار را پیشنهاد می‌کنم: نخستین نکته، ضرورت بازنگری اساسی در سیاست‌های اقتصادی، سیاسی و معدنی است. ما باید با جسارت بیشتری به این حوزه‌ها بپردازیم. کشور ما یک کشور نوظهور است و با توجه به منابع نفت و گاز و معادن موجود، باید اکتشافات خود را جدی‌تر دنبال کنیم. متاسفانه در زمینه اکتشاف عمقی معادن تقریبا هیچ کاری نکرده‌ایم و از تحولات جهانی بی‌خبر هستیم.
مهدی کرباسیان گفت: ما باید بپذیریم که اگر بخواهیم از ظرفیت‌های موجود بهره‌برداری کنیم، نیازمند یک تصمیم ملی و بودجه کافی هستیم. این مساله تنها در اختیار وزارتخانه نیست؛ مجلس و حاکمیت نیز باید همکاری کنند. ذخایر نفتی کشور ما بالغ بر ۲۰۸‌میلیارد بشکه است و بحث فولاد سبز نیز به یکی از مسائل کلیدی تبدیل شده است. طبق پیش‌بینی‌ها، در آینده نزدیک این موضوع به یک الزام قانونی تبدیل خواهد شد.
وی ادامه داد: ما باید به این نکته توجه کنیم که رشد اقتصادی ما در دهه‌های اخیر به شدت کاهش یافته است. کشورهای همسایه مانند ویتنام، پس از جنگ‌ها و بحران‌ها توانسته‌اند نرخ رشد بالای ۷‌درصد را تجربه کنند. ما نیز باید با برنامه‌ریزی صحیح و بهره‌برداری بهینه از منابع از عقب‌ماندگی‌ها عبور کرده و به سمت توسعه پایدار حرکت کنیم.

واحدهای کوچک‌تر فولادی حذف خواهند شد
دبیر علمی همایش توسعه متوازن و پایدار صنعت آهن و فولاد ایران نیز گفت: امیدوارم که بتوانم در این همایش، احساسات و نگرش‌های خود را به‌گونه‌ای منتقل کنم که به درک عمیق‌تری از وضعیت صنعت فولاد کشور دست‌ یابیم. همان‌طور که ملاحظه می‌فرمایید، در سال‌های اخیر صنعت فولاد ایران شاهد رشد قابل‌توجهی در ظرفیت‌سازی و سرمایه‌گذاری بوده است.
مهران محجوب‌نژاد گفت: امروز با افتخار اعلام می‌کنم که ظرفیت تولید فولاد ما به ۵۰‌میلیون تن رسیده است، در حالی که تولید واقعی ما ۳۲‌میلیون تن است. این پیشرفت‌ها موجب حفظ رتبه دهم تولید فولاد در سطح جهانی شده و سهم قابل‌توجهی از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص داده است به‌طوری که ۵/۱۶‌درصد از صادرات غیرنفتی کشور نیز به این زنجیره تعلق دارد.
وی ادامه داد اما نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم، نرخ به‌کارگیری ظرفیت‌هاست که در حال حاضر به ۶۵‌درصد می‌رسد. این نرخ، پایین‌تر از میانگین جهانی است و باید در تحلیل‌های خود به آن بپردازیم. در برنامه هفتم توسعه، هدف افزایش ظرفیت تولید فولاد به ۱۴۷‌میلیون تن است. یکی از چالش‌های اصلی ما در این راستا، مجوزهای صادراتی است که در هر صنعتی می‌تواند مشکل‌ساز شود و متاسفانه فولاد نیز از این قاعده مستثنا نیست.
دبیر علمی همایش توسعه متوازن و پایدار صنعت آهن و فولاد ایران عنوان کرد: در حال حاضر، ظرفیت ما ۵۵‌میلیون تن است و با احتساب مجوزها، این عدد به ۱۴۵‌میلیون تن می‌رسد. اگر این روند کنترل نشود، ممکن است اعداد به مراتب بالاتری را مشاهده کنیم. همچنین باید به چالش‌های تامین خوراک و کاهش عمر معادن توجه داشته باشیم زیرا با افزایش ظرفیت تولید، عمر معادن نیز کاهش می‌یابد.
محجوب‌نژاد گفت: ما با کسری انرژی مواجه هستیم که این موضوع منجر به کاهش نرخ بهره‌برداری از ظرفیت‌ها و افزایش عدم تولید خواهد شد. در سال ۲۰۲۳، ظرفیت فولاد ما ۶۵‌میلیون تن است و مصرف ما حدود ۴۰‌میلیون تن برآورد شده است. از این رو، باید بررسی کنیم که چه مقدار از این مازاد را می‌توانیم صادر کنیم. سال گذشته، ما موفق به صادرات ۱۲‌میلیون تن شدیم و پیش‌بینی می‌کنیم که این رقم در سال‌جاری به ۲۰ تا ۲۵‌میلیون تن برسد.
وی ادامه داد: نکته دیگری که قابل ذکر است، این است که ۲۰‌درصد از ظرفیت موجود مربوط به واحدهای القایی است که به دلیل نوسانات بازار و کسری انرژی ممکن است با چالش‌هایی مواجه شوند. پیش‌بینی می‌کنیم که با ادامه روند فعلی، واحدهای کوچک‌تر که از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر نیستند، حذف خواهند شد.

محجوب‌نژاد توضیح داد: برای حل این مشکلات، باید به سمت ایجاد سبدی از پروژه‌های عمودی و افقی حرکت کنیم. ما بر این باوریم که حدود ۹۰ تا ۹۵‌درصد ظرفیت کشور باید در هفت یا هشت واحد بزرگ متمرکز شود اما در حال حاضر، مجوزهای لازم برای توسعه این واحدها محدود شده‌اند و نیازمند کار کارشناسی بیشتری هستیم.
وی در پنل تخصصی سیاستگذاری و نظام حکمرانی‌ در توسعه پایدار و متوازن صنعت آهن و فولاد ایران گفت: در نهایت، باید به مساله ۳۰۰‌میلیون تن مجوز کاغذی موجود در زنجیره فولاد اشاره کنم که باید تعیین تکلیف شود. امیدوارم با همکاری و همفکری شما عزیزان، بتوانیم راهکارهای موثری برای پیشبرد اهداف صنعت فولاد کشور پیدا کنیم.
منبع: روزنامه جهان صنعت