به گزارش معدن نامه، پشتوانه غنی ذخائر معدنی کشور به حجم ۵۸ میلیارد تن و به ارزش ۷۷۰ میلیارد دلار بخش اعظم صنایع و خصوصا صنایع مادر در کشور را پوشش داده تا با تکیه بر این منابع علاوه بر تامین نیاز داخلی سهم عمده‌ای از رقم صادرات کشور به معدن و صنایع معدنی اختصاص یابد. معدن و صنایع معدنی در برگیرنده کلیه اقلام خام و فرآوری شده فلزی، غیر فلزی، مصالح ساختمانی و ... با ماهیت معدنی است که در میان مجموعه گروه‌های کالایی تولیدی و صادراتی کشور بخش قابل توجهی از صادرات محصولات غیرنفتی کخشور را پوشش می‌دهد و طیف وسیعی از انواع اقلام مواد اولیه، محصولات نیمه ساخته، محصولات نهایی در این گروه جای دارند.

صادرات کشور طی دوره مذکور در مقایسه با مدت مشابه سال قبل در گروه کالایی مربوطه (اقلام عمده بخش معدن و صنایع معدنی) از لحاظ ارزشی ۸.۵ و از لحاظ وزنی ۳۹.۳ درصد رشد داشته است و از جمله مهم‌ترین بازارهای صادراتی مواد معدنی طی ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ می‌توان به ترتیب به چین، عراق، امارات متحده عربی، ترکیه، ایتالیا، افغانستان، تایوان، عمان، تایلند، هند، ترکمنستان و اسپانیا، پاکستان، جمهوری کره و کویت اشاره کرد.

در سال جاری صادرات به کشورهای عراق، افغانستان، ایتالیا، ترکمنستان کاهش یافته است در حالی که صادرات به سایر کشورهای نام برده با رشد همراه بوده و نرخ رشد صادرات در بخش معدن و محصولات معدنی به بازارهای چین، ترکیه، عمان، تایلند و تایوان چشمگیرتر است.

در این میان، صادرات به کشور عراق که طی سال‌های اخیر به عنوان مهم ترین بازار صادراتی مواد و محصولات معدنی ایران به شمار می‌آمد روند نزولی داشته و کشور چین همچنان به عنوان مهم ترین بازار صادراتی مواد خام معدنی ایران محسوب می‌شود. در کنار مواد معدنی خام و نیم ساخته برخی محصولات نهایی نظیر چینی بهداشتی، کاشی و سرامیک کشور نیز با وجود کیفیت و قیمت مناسب و رقابتی به بازارهای اروپا صادر شده است.

البته سیمان نیز به عنوان یکی از مهم ترین محصولات معدنی صادراتی با اتکاء به مزیت‌های همجواری با بازارهای هدف، کیفیت مطلوب و نیز تولید رو به رشد، در شرایط فعلی به دلیل تمرکز بر بازار عراق وضعیت بحرانی را طی می‌کند، چرا که کشور عراق با توجه به کاهش فعالیت‌های عمرانی و ساخت و ساز و کفایت تولیدات داخلی در تامین نیاز داخلی کشور، بازار صادراتی قابل اتکایی به شمار نمی‌آید، بنابراین در صورت رفع موانع و مشکلات جدی موجود و شناسایی پتانسیل بازارهای هدف جدید، از جمله کشورهای حوزه آفریقا، این صنعت چشم انداز صادراتی مناسبی را پیش رو خواهد داشت. بدیهی است اتکا و تمرکز زیاد بر بازار عراق به عنوان مهم ترین بازار صادراتی سیمان کشور در شرایط پیش بینی نشده، صدمات جدی به روند صادرات تحمیل کرده است.

سنگ آهن

طی ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ صادرات سنگ آهن به رقم ۷۷۵ میلیون دلار و به وزن ۲۰۲۳۵ هزار تن بالغ شده است، طی دوره مشابه سال ماقبل نیز صادرات سنگ آهن رقم ۵۲۲ میلیون دلار به وزن ۱۳۶۳۳ هزار تن گزارش شده و به این ترتیب صادرات نسبت به دوره مشابه سال قبل، ۴۸ درصد از لحاظ ارزشی و از لحاظ وزنی نیز ۴۸ درصد رشد یافته است. براساس آمار بخش اعظم صادرات سنگ آهن، به صورت کنسانتره (هماتیت) بوده است.

طی این دوره، قیمت جهانی سنگ آهن به حداقل ۲۵ دلار و حداکثر ۵۰ دلار رسید که در مقایسه با قیمت‌های سال ۱۳۹۴ که حداقل کمتر از ۲۰ دلار و حداکثر ۵۷ بوده است، از رشد برخوردار  و سرمایه گذاری در صنایع پایین دستی فولاد در کوتاه مدت برای محقق شدن اهداف پیش بینی شده تولید، از مهم‌ ترین عوامل موثر بر روند کاهش خام فروشی است.

سنگ تزئینی خام (کار نشده)

با توجه به جایگاه ویژه ایران از لحاظ برخورداری از منابع و ذخائر ارزشمند و کیفیت منحصر به فرد انواع سنگ تزئینی، بازارهای عمده جهانی سنگ کشورهای چین، هند، ایتالیا و ... همواره از شرکای تجاری ایران در این زمینه بوده‌اند. طی ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ صادرات سنگ تزئینی کار نشده (خان) به رقم ۱۴۳ میلیون دلار به وزن ۷۲۶ هزار تن بالغ شد که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن از لحاظ ارزش ۴۲.۵ درصد و از لحاظ وزنی نیز ۴۲.۸ درصد افزایش یافته است.

چدن، آهن و فولاد

صنعت فولاد به عنوان صنعت مادر در بخش فلزات با تکیه بر منابع موجود در کشور از اهمیت ویژه‌ برخوردار است که این جایگاه صادرات غیرنفتی کشور را نیز جهت بخشیده است به طوری که فولاد یکی از اقلام عمده صادرات غیرنفتی کشور به شمار می‌آید. صادرات گروه کالایی فولاد خام و نیمه ساخته طی ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ به ۲۴۵۹ میلیون دلار و وزن ۶۳۶۷ هزار تن بالغ گردیده است که بر این اساس در مقایسه با عملکرد دوره مشابه سال ۱۳۹۴ از لحاظ ارزشی ۲.۷ درصد و از لحاظ وزنی ۴۲ درصد رشد را نشان می‌دهد.

بیشترین میزان صادرات در این گروه کالایی مربوط به محصولات فولادی نورد گرم غیرآلیاژی بوده است. براساس بورس لندن قیمت جهانی شمش فولاد طی ۱۲ ماهه نخست سال جاری به کمتر از ۴۰ دلار روند صعودی را طی کرده و اینک به حدود ۳۰۰ دلار بالغ گردیده در حالی که طی دوره مشابه سال ۱۳۹۴ قیمت از حداکثر ۳۰۰ دلار در ابتدای سال به حدود ۸۰ دلار کاهش یافته است.

مصنوعات از چدن، آهن و فولاد

مصنوعات این بخش که طیف وسیعی از محصولات را در بردارد شامل اقلامی نظیر لوازم خطوط آهن، لوله و پروفیل، اسکلت فولادی، مفتول، سیم، قطعات فولادی لوازم فولادی و مصنوعات ریخته گری و غیره می‌باشد. مجموع صادرات این بخش طی ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ به ۴۹۰ میلیون دلار به وزن ۳۳۸ هزار تن بالغ شد که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل از آن از لحاظ ارزشی ۷.۳ درصد و از لحاظ وزنی با ۰.۳۴ درصد رشد همراه بوده است.

بیشترین رقم صادرات طی این دوره مربوط به انواع ورق‌های فولادی به ارزش ۷۴۰ میلیون دلار می‌باشد که این میزان نسبت به دوره مشابه سال ۱۳۹۴ حدود ۴۰ درصد کاهش ارزشی و ۲۳ درصد کاهش وزنی را نشان می‌دهد.

مس و محصولات مسی

صادرات مس طی ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۵۱۸ میلیون دلار به میزان ۱۷۵ هزار تن است که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل از آن ۱۴۶ درصد از لحاظ ارزشی و ۳۳۹ درصد از لحاظ وزنی افزایش نشان می‌دهد. عامل اصلی در رشد صادرات بهبود شرایط فعالیت شرکت ملی صنایع مس ایران در تولید و صادرات نسبت به سال گذشته است. این در حالی است که طی دوره یاد شده در سال ۱۳۹۵ قیمت جهانی مس از ۴۵۰۰ دلار تا ۵۲۰۰ دلار در نوسان بوده و در مقایسه با دوره مشابه سال ۱۳۹۴ از ۴۵۰۰ دلار تا ۶۴۰۰ دلار متغیر بوده است.

گروه آلومینیوم و مصنوعات آلومینیومی

پس از فولاد فلز آلومینیوم بیشتری حجم صادرات فلزی کشور را تشکیل می‌دهد. صادرات طی ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۲۳۷ میلیون دلار به زون ۱۳۷ هزار تن است که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل ۵.۳ درصد از لحاظ ارزشی و ۱۳.۳ درصد از لحاظ وزنی رشد را نشان می‌دهد. علی‌ رغم افزایش قیمت جهانی آلومینیوم از دلایل کاهش صادرات در این گروه باید به کشش در داخل کشور در برخی صنایع اشاره داشت، لذا تقاضا در سطح بازار داخلی از یک سو و از سوی دیگر شرایط رقابتی در بازارهای خارجی تولید کنندگان را ناچار به تمرکز بر بازار داخلی ساخته است.

لازم به ذکر است قیمت هر تن آلومینیوم در بازار بورس فلزات لندن طی ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۴، ۱۴۲۰- ۱۹۵۰ دلار با روند نزولی در نوسان بوده در حالی که همین دوره در سال ۱۳۹۵ این تغییرات از ۱۵۷۰ تا ۱۷۳۰ دلار با روند صعودی گزارش شده است.

قیمت جهانی آلومینیوم آلیاژی طی ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ کاهش شدید نسبت به سال گذشته داشته لیکن با نوسانات کمتر همراه بوده است. در این دوره پایین ترین قیمت ۱۵۰۰ دلار و بالاترین قیمت ۱۵۸۰ دلار گزارش شده است. نوسان قیمت در سال جاری ملائم بوده در حالی که قیمت طی همین دوره در سال ۱۳۹۴ بین ارقام ۱۶۰۰ دلار تا ۱۸۷۰ دلار با روند نزولی و البته با نوسان شدیدتر همراه بوده است.

سرب و مصنوعات از سرب

صادرات سرب و مصنوعات از سرب طی ۱۲ ماهه نخست سال جاری بالغ بر ۱۷۱ میلیون دلار به وزن ۹۲ هزار تن گزارش شده که عموما به صورت شمش می‌باشد و در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۳۹۴ با افزایش ۳۳ درصدی ارزشی و ۳۰ درصد افزایش وزنی همراه بوده است.

روند تغییر قیمت جهانی طی این دوره در ۱۲ ماهه سال جاری از قرار هر تن حداقل ۱۶۵۰ تا حداکثر ۲۱۰۰ دلار در نوسان بوده و در دوره مشابه سال ۱۳۹۴ نوسانات قیمت از ۱۶۲۰ تا ۲۱۵۰ دلار گزارش شده است. اگرچه طیف قیمت طی دو سال مذکور تا حدودی مشابه بوده و پیش بینی می‌شود این روند تداوم یابد، لیکن روند ۱۲ ماهه سال جاری صعودی و در سال ۱۳۹۴ نزولی است.

روی و مصنوعات از روی

صادرات طی ۱۲ ماهه نخست سال ۱۳۹۵ در این بخش ۲۲۰ میلیون دلار به وزن ۱۲۷ هزار تن (۹۹ درصد شمش) رسیده که در مقایسه با صادرات دوره مشابه سال قبل از آن با ۲۴ درصد از لحاظ ارزشی و ۳۸ درصد از نظر وزنی با افزایش همراه بوده است.

علی رغم این که نوسانات قیمت جهانی طی دوره مذکور در ۱۲ ماهه نخست سال ۱۳۹۵ از ۱۸۰۰ دلار بر تن تا ۲۴۰۰ رشد یافته، در حالی که قیمت‌های دوره مشابه سال ۱۳۹۴ از حداقل ۱۶۰۰ تا حداکثر ۲۴۰۰ دلار، اعلام شده که به دلیل رشد نسبی قیمت، افزایش صادرات را شاهد هستیم اما همچنان رشد وزنی بر تغییر ارزش صادرات مشهود است.

سیمان و کلینگر

طی ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ صادرات سیمان و کلینکر به ۳۹۹ میلیون دلار معادل ۱۱۳۸۵ هزار تن بالغ شده که بر این اساس در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از نظر ارزشی ۴۱ درصد و از نظر وزنی ۱۰ درصد با کاهش مواجه شده است. از این میزان صادرات ۱۴۴ میلیون دلار به وزن ۴۲۳۳ هزار تن مربوط به کلینکر می‌باشد. صادرات کلینکر طی این دوره با ۲۲ درصد رشد ارزشی و ۳۳ درصد رشد وزنی همراه بوده است.

در ۱۲ ماهه سال جاری صادرات کلینکر به کشور عراق به ۵۴ میلیون دلار و موزامبیک به ۲۰ میلیون دلار افزایش یافته، ضمن آنکه طی دوره مذکور صادرات کلینکر به کشور بنگلادش به حدود ۲۰ میلیون دلار بالغ شد.

نکته قابل توجه در خصوص صادرات کلینکر تنوع قیمتی در کشورهای مختلف است به طوری که به طور متوسط قیمت صادرات به عراق ۳۷ دلار، به قطر ۲۸ دلار و به بنگلادش ۳۲ دلار هر تن است. از دلایل عمده کاهش صادرات در این بخش می‌توان به مشکل هزینه‌های مترتب بر صادرات از جمله حمل‌ونقل، عوارض مختلف از جمله راهداری و گمرک، ممنوعیت ورود سیمان به بازار عراق و محدودیت‌ها و موانع تعرفه‌ای وضع شده از سوی آن کشور به عنوان بازار هدف بیش از نیمی از سیمان و کلینکر صادراتی کشور و نیز بعضا قیمت شکنی صادر کنندگان سیمان در بازارهای مختلف اشاره کرد.

کاهش صادرات سیمان کشور عمدتا متاثر از تحولات داخلی کشور عراق بوده است. با توجه به تقاضاهای مناسب برای کلینکر و سیمان ایران که در بازارهای جنوب شرق آسیا و نیز آفریقا وجود دارد، ضرورت تامین بخشی از هزینه حمل دریایی این محصولات پیشنهاد می‌شود.

کاشی و سرامیک، چینی بهداشتی و آجر

طی ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ میزان ۳۷۲ میلیون دلار به وزن ۲۴۰ هزار تن انواع کاشی و سرامیک، آجر و چینی بهداشتی از کشور صادر شده که در مقایسه با مدت مشابه در سال ۱۳۹۴ از لحاظ ارزشی با ۲۱ درصد و از لحاظ وزنی با ۹.۵ درصد کاهش همراه شده است که این تفاوت نرخ تغییر قیمت و وزن نشان از کاهش چشمگیر قیمت صادراتی است. قابل ذکر است که از این میزان ۲۱ میلیون دلار به وزن ۳۳ هزار تن مربوط به صادرات چینی بهداشتی است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از لحاظ ارزشی پنج درصد کاهش و از لحاظ وزنی هفت درصد رشد را نشان می‌دهد.

با توجه به این‌که قریب به ۴۰ درصد محصولات صادراتی این بخش به مقصد کشور عراق صورت می‌گیرد، لذا مسائل داخلی آن بازار و شرایط خاص حاکم طی ماه‌های اخیر، روند رشد صادرات مورد انتظار را در این صنعت به همراه نداشته است. اگرچه مزیت‌های انرژی و مواد اولیه ارزان داخلی بایستی به کاهش قیمت تمام شده این محصولات کمک کند، اما به لحاظ مشکلات در مدیریت عملیات تولید و افزایش هزینه‌های سربار، قدرت بازاررسانی این محصولات کمتر از رقبا بوده، البته موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای در بازارهای هدف نیز از جمله عوامل موثر در کاهش صادرات است.

برنامه‌های توسعه ظرفیت تولید در واحدهای فعال در صنایع معدنی مخصوصا لوازم و مصالح ساختمانی تدوین طرح‌های جامع توسعه و صادرات ضرورت جدی خواهد ساخت خصوص این‌که در صورت تداوم رکود ساخت و ساز در داخل کشور و کاهش سرعت اجرای طرح‌های عمرانی، مازاد تولید در این بخش مشکلات جدی به همراه خواهد داشت. یکی از راهکارهای اجرایی کمک دولت به بنگاه‌های فعال تولیدی – صادراتی جهت حضور مستمر در بازارها و رویدادهای تجاری از جمله نمایشگاه‌ها است.

شیشه ساختمانی

شیشه ساختمانی شامل انواع مختلف تخت، چند جداره، فلوت و به صورت بلوک و نیز شیشه جهت تزیینات داخلی است که در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ به ارزش ۱۳۹۴ میلیون دلار و به وزن ۴۳۲ هزار تن گزارش شده است. این رقم در مقایسه با ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۴، ۲۲ درصد رشد ارزشی و ۲۱ درصد رشد وزنی را نشان می‌دهد.

سنگ تزیینی کار شده

صادرات سنگ کار شده در دوره مذکور به رقم ۱۲۲ میلیون دلار و ۳۷۴ هزار تن رسید که در مقایسه با دوره مشابه سال ماقبل از لحاظ ارزشی ۴۱ درصد و از لحاظ وزنی ۴۴ درصد رشد را نشان می‌دهد و به دلیل غالب بودن تفکر سنتی بر بهره گیری از تکنولوژی مدرن و به روز، بهره‌وری در صنعت سنگ پایین بوده به گونه‌ای که هم اکنون در کشور به طور متوسط از یک تن سنگ خام حدود هفت مترمربع سنگ تولید می‌شود. مصرف برق واحدهای سنگ بری نیز حدود شش کیلووات به ازای تولید هر مترمربع سنگ است که این ارقام موید بهره وری در سطح بسیار نازل است. این در حالی است که در صورت ارتقای بهره وری، نوسازی ماشین آلات و به روزآوری تکنولوژی تولید، راندمان تولید نیز بهبود چشم‌گیر خواهد داشت.

مهم ترین عوامل موثر بر سهم صادرات سنگ

حضور رقبای پرقدرت همچون چین و هند (که با تمرکز بر عرضه سنگ با قیمت رقابتی تر بخش عمده‌ای از بازار این کالا را به خود اختصاص داده‌اند.)، عدم بهره‌گیری از تکنولوژی مدرن و به روز جهان که تاثیر بسزایی در تامین سطح کیفیت مورد انتظار مشتریان خواهد داشت، ضعف نقدینگی بنگاه‌های تولیدی و صادراتی و به تبع آن ناتوانی بنگاه‌ها در سرمایه گذاری تکنولوژیکی و مدیریت سنتی حاکم بر اغلب واحدهای فرآوری سنگ از مهم ترین عوامل موثر بر سهم اندک صادرات سنگ است.

نکات کلیدی

 کاهش خام فروشی و افزایش صادرات محصولات با ارزش افزوده در بخش معدن و صنایع معدنی یکی از اهداف اصلی دولت و سازمان توسعه تجارت ایران است. رسیدن به هدف مذکور دارای الزاماتی است که با توجه به گستره این حوزه نیازمند تامین منابع مالی و سرمایه هنگفت است.

تامین این منابع از محل وجوه دولتی یا فروش مازاد مواد خام نظیر سنگ آهن و یا جذب سرمایه‌های خارجی امکان پذیر خواهد بود. به نظر می‌رسد جذب سرمایه گذار خارجی در صنایع معدنی راهکار مناسبی برای کاهش خام فروشی باشد که خود نیازمند تسهیل این فرآیند در بخش‌های مختلف اجرایی است. البته در خصوص سنگ آهن تا زمانی که شرایط برای جذب این منابع خام در صنایع پایین دست کشور فراهم نشده است محروم ساختن صنعت از عایدات ارزی فروش سنگ آهن با نرخ‌های فعلی جهانی نکته‌ای قابل تامل است که دقت نظر کارشناسانه و عمیق مسوولین تصمیم گیرنده را می‌طلبد.

در ارتباط با محصولات معدنی بالاخص مصالح ساختمانی نکته حائز اهمیت تمرکز و اتکا به بازارهای محدود است که این امر تاثیر ‌پذیری صادر کنندگان را از بروز هرگونه چالش در تداوم صادرات بالا خواهد برد. همان‌گونه که طی سال جاری در خصوص صادرات مصالح ساختمانی به کشور عراق شاهد کاهش صادرات بوده‌ایم. لذا با عنایت هرچه بیشتر به نفوذ به بازارهای جدید و گسترش بازارهای هدف امری اجتناب ناپذیر است.

منبع: ایسنا