صنعت فولاد پس از نفت و گاز طبیعی، دومین صنعت بزرگ در جهان از منظر ارزش اقتصادی و گردش مالی است. در این صنعت، بخش ساختمان‌سازی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان محصولات صنعت فولاد است که در سال‌های اخیر بالغ بر ۵۰ درصد از تولیدی فولاد را به خود اختصاص داده است.
نگاهی به زندگی امروزه انسان‌ها خود از نقش پررنگ صنعت فولاد گواه می‌دهد. اتحادیه جهانی فولاد در گزارشی با عنوان «یک اقتصاد سالم نیازمند صنعت فولاد سالم و پویاست» تاکید کرد که اکنون، صنعت فولاد بخش جدانشدنی از زندگی انسان است. این روندی است که طی یک قرن اخیر بیشتر برجسته شده و در ۲۰ سال نخست از قرن بیست و یکم بر اهمیت آن افزوده شده است. اتحادیه جهانی فولاد در گزارش خود تاکید کرده که از ابتدای قرن جاری تاکنون مصرف سرانه فولاد بالغ بر ۶۵ درصد رشد کرده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ سرانه مصرف فولاد نسبت به سال ۲۰۰۱ با رشدی ۱۳۰درصدی همراه باشد. این در حالی است که مصرف سرانه فولاد در جهان در سال ۲۰۰۱ برابر با ۱۵۰ کیلوگرم بوده است در حالی که این رقم برای سال ۲۰۱۵ به ۲۰۸ کیلوگرم رسیده است. افزایش مصرف سرانه به معنای افزایش شمار پروژه‌های زیرساختی و افزایش فرصت‌های شغلی در دنیاست که خود زمینه را برای بیشتر شدن نرخ رشد اقتصادی و افزایش سطح رفاه فراهم می‌کند.
با وجود آنکه صنعت فولاد همچون بسیاری از بخش‌های اقتصاد در سال ۲۰۲۰ تحت تاثیر شیوع کووید با نوساناتی در بازار روبه‌رو بود اما به سرعت توانست در بخش جهانی خود را احیا کند و به رشد برگردد. بسیاری بر این باورند که وابستگی روزانه زندگی بشر به فولاد از یک‌سو و همچنین حرکت رو به جلوی جهان برای ساخت شهرهای هوشمند سبب شده است که تولید فولاد تا حدودی از بحران‌های اقتصادی مصون بماند و همواره چرخ کارخانه‌های آن بچرخد. گرچه تولید و صادرات فولاد در سال در سطح جهانی روندی نزولی داشت اما کشورهای آسیای شرقی و در صدر آنان چین، موفق شد رشدی چشم‌گیر را تجربه کند و سهم خود را در بازار جهانی فولاد ارتقا بخشد. این در حالی است که صنعت فولاد پیش از کووید نیز با بحران روبه‌رو بود و قیمت فولاد کاهش یافته بود.
صنعت فولاد در سال گذشته میلادی
تولید فولاد در جهان همچون سایر بخش‌های اقتصاد در سال ۲۰۲۰ تحت تاثیر شیوع کووید ۱۹ قرار گرفت و بحران را در خود تجربه کرد. در سال ۲۰۲۰ صنعت فولاد بالغ بر ۸/ ۲ درصد نسبت به سال ۲۰۱۹ با کاهش تولید مواجه شد و به تولید ۱۷۹۹ میلیون تن فولاد رسید. این در حالی است که در سال ۲۰۱۹ این صنعت تولیدی بالغ بر ۱۸۵۰ میلیون تن را تجربه کرد. چین که به گفته بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول در میان کشورهای جهان، تنها اقتصاد بزرگی است که در سال ۲۰۲۰ رشد را تجربه کرد، در حوزه تولید فولاد نیز رشدی چهاردرصدی داشته است. سهم تولید فولاد چین نسبت به سایر نقاط جهان ۵۷ درصد است که با کمک‌های دولتی موفق شده همچنان سهم عمده خود را در بازار حفظ کند. این تجربه رشد اما برای همه کشورهای جهان تکرار نشده است و به‌طور مثال روسیه کاهشی سه‌درصدی در تولید فولاد داشته است و مصرف فولاد در آن سقوطی ۵/ ۸درصدی داشته و به ۷/ ۴۳ میلیون تن رسیده است. اما به‌طور کلی مصرف فولاد در سال ۲۰۲۰ کاهشی ۳/ ۴درصدی را در جهان نسبت به سال گذشته تجربه کرده است. بسیاری بر این باورند که شیوع گسترده کووید ۱۹ و تشدید موج دوم آن در نیمه سوم سال گذشته میلادی سبب افت تقاضا و مصرف فولاد در جهان شده است. در نتیجه متوسط قیمت نیز برای هر یک تن فولاد به ۴۹۱ دلار آمریکا در سال ۲۰۲۰ رسید.
در حالی که سهم چین از بازار جهانی فولاد ۵۷ درصد است، سایر کشورهای آسیایی مجموعاً سهمی ۱۷درصدی از بازار فولاد را در قبضه خود دارند. بعد از آسیا، اتحادیه اروپا و آمریکای شمالی هر کدام هفت درصد از فولاد جهان را دارند. منطقه خاورمیانه نیز دو درصد از بازار فولاد جهان را به خود اختصاص داده است.
مصرف فولاد در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ به ترتیب ۴ و ۸/ ۳ درصد رشد داشت و انجمن‌های فولاد تخمین زده است که مصرف فولاد در سال ۲۰۲۰ قریب به ۹/ ۴ درصد کوچک‌تر شده است. با کم شدن کمک‌های دولتی و همچنین گسترش کووید۱۹ در جهان اما این کاهش برای این بخش از صنعت قابل پیش‌بینی بود. تقاضا برای فولاد در نخستین ماه‌های شیوع بیماری در جهان به سرعت سقوط کرد اما در سه ماه دوم سال ۲۰۲۰ اقتصاد بخش فولاد در جهت احیای خود حرکت کرد و نمودارهای رشد را به حرکت درآورد. انجمن فولاد امیدوار است با واکسیناسیون گسترده در سطح جهان، تولید و مصرف فولاد در سال ۲۰۲۲ به دوران پیش از همه‌گیری بازگردد.
در نیمه نخست سال ۲۰۲۰ تقاضا برای فولاد از عرضه آن پیشی گرفت در نتیجه قیمت در سه ماه دوم سال ۲۰۲۰ به ۴۳۰ دلار آمریکا برای هر تن رسید. با تسهیل محدودیت‌ها در نیمه دوم سال میلادی عرضه و تقاضا به یکدیگر نزدیک‌تر شدند و در سه ماه سوم سال قیمت فولاد به ۵۱۰ دلار آمریکا به ازای هر تن فولاد رسید. با آغاز موج دوم شیوع ابتلا به کووید ۱۹ در جهان، عرضه و تقاضای فولاد مجدداً دچار بحران و نوسان شد. انتظار می‌رود در نیمه نخست سال ۲۰۲۱ کمک‌های دولتی نقش بسزایی در احیای این صنعت ایفا کند و این صنعت بتواند خود را برای سال ۲۰۲۲ احیا کند.
تجارت جهانی فولاد در سال گذشته میلادی نیز با افت‌وخیزهایی همراه بوده است. در سال ۲۰۲۰ چین همچنان بزرگ‌ترین صادرکننده فولاد جهان بود گرچه میزان آن نسبت به سال ۲۰۱۸ بالغ بر پنج میلیون تن کمتر شده بود. در میان سایر کشورهای جهان، ژاپن در سکوی دوم قرار گرفت. گرچه این کشور نیز با کاهشی ۷/ ۲ میلیون‌تنی دست و پنجه نرم کرد و میزان صادرات آن در سال ۲۰۲۰ به ۱/ ۳۳ میلیون تن رسید. کره جنوبی با صادرات ۹/ ۲۹ میلیون تن فولاد در جایگاه سوم ایستاده است تا شرق آسیا را با اقتدار به عنوان صادرکننده فولاد به تثبیت برساند. پس از این سه کشور آسیایی، روسیه با صادرات ۵/ ۲۹ میلیون تن فولاد در جایگاه چهارم و اتحادیه اروپا با صادرات ۸/ ۲۷ میلیون تن در جایگاه چهارم قرار گرفته است.
تولید جهانی فولاد خام در سال ۲۰۲۰ به ۱۸۶۴ میلیون تن رسید که نسبت به سال پیش از آن ۹/ ۰ درصد کاهش داشته است. اما روند جاری در آسیا با کل جهان متفاوت بود. تولید آسیایی فولاد خام در سال ۲۰۲۰ به ۱۳۷۴ میلیون تن رسید که نسبت به سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۵/ ۱ درصد افزایش داشته است. به‌طور ویژه برای چین، تولید فولاد خام به ۱۰۵۳ میلیون تن رسید که نسبت به سال ۲۰۱۹ رشدی ۲/ ۵درصدی داشته است. سهم جهانی چین در تولید فولاد خام از ۳/ ۵۳ درصد در سال ۲۰۱۹ به ۵/ ۵۶ درصد در سال ۲۰۲۰ رسید. تولید فولاد خام هند نیز در سال ۲۰۲۰ به رقم ۶/ ۹۹ میلیون تن رسید که کاهشی ۶/ ۱۰درصدی نسبت به سال ۲۰۱۹ داشته است، با وجود این هند در جایگاه دوم تولید فولاد خام جهان قرار دارد. ژاپن با تولید ۲/ ۸۳ میلیون تن فولاد خام در جایگاه سوم قرار دارد که نسبت به سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۲/ ۱۶ درصد کاهش داشته است. در تولید فولاد خام نیز کره جنوبی با تولید ۱/ ۶۷ میلیون تن در رده چهارم در سال ۲۰۲۰ قرار گرفته که نسبت به سال پیش از آن کاهشی شش‌درصدی داشته است. در این میان اتحادیه اروپا با تولید ۸/ ۱۳۸ میلیون تن فولاد خام در سال ۲۰۲۰ در رده بعدی قرار گرفته که سقوطی ۸/ ۱۱درصدی نسبت به سال پیش از آن محسوب می‌شود. در میان مناطق جهان نیز، خاورمیانه تولیدی ۴/ ۴۵ میلیون‌تنی در فولاد خام در سال ۲۰۲۰ داشته که به معنای رشدی ۵/ ۲درصدی نسبت به سال ۲۰۱۹ محسوب می‌شود. در این میان ایران با تولید ۲۹ میلیون تن فولاد خام، رشدی ۴/ ۱۳درصدی نسبت به سال ۲۰۱۹ داشته است. به این ترتیب ایران در جایگاه دهم تولید فولاد خام در جهان می‌ایستد. ترکیه نیز در سال کووید، در تولید فولاد خام رشد را تجربه کرده و بالغ بر ۸/ ۳۵ میلیون تن تولید داشته که به معنای رشدی شش‌درصدی برای این کشور است. ایالات متحده آمریکا به‌رغم رکود ۲/ ۱۷درصدی در تولید فولاد خام نسبت به سال ۲۰۱۹ با تولید ۷/ ۷۲ میلیون‌تنی فولاد خام در جایگاه پنجم تولیدکنندگان فولاد خام ایستاده است.
صادرات جهانی فولاد در سال ۲۰۲۰ به میزان صادرات در سال‌های ۲۰۱۶-۲۰۱۵ رسید که بازار جهانی فولاد در یکی از پایین‌ترین سطوح خود قرار داشت. گرچه بسیاری از کشورها با تزریق کمک‌های خود بر آن بودند که تولید و صادرات فولاد را با وجود شیوع بیماری، سرپا نگه دارند، اما شرایط نابسامان اقتصادی اثر خود را در نهایت بر این بازار گذاشت. اطلاعات منتشرشده از سوی سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه سازمان ملل نشان از روند نزولی صادرات فولاد در سال ۲۰۱۹ دارد. این اطلاعات تاکید می‌کند که بیشتر مناطق جهان با کاهش صادرات در سال ۲۰۱۹ مواجه بودند که این امر تاثیر مستقیمی بر گردش مالی این صنعت در سال ۲۰۲۰ داشته است. صادرات چین در ۹ ماه نخست سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۲/ ۵ درصد کاهش داشته و به ۴/ ۶۹ میلیون تن در سال رسیده است. صادرات خارجی اتحادیه اروپا، ژاپن و کره جنوبی نیز در این بازه زمانی به ترتیب ۹/ ۱ درصد، ۷/ ۷ درصد و ۳/ ۳ درصد کاهش داشته است. واردات نیز به‌تبع صادرات ایام خوشی را در سال ۲۰۱۹ تجربه نکرد. اتحادیه اروپا و ایالات متحده به عنوان بزرگ‌ترین واردکنندگان فولاد در جهان، از واردات فولاد خود کاستند. در این میان واردات فولاد برای اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ نزدیک به ۲/ ۸ درصد کاهش داشت و ایالات متحده شاهد کاهش ۱/ ۱۳درصدی در واردات این کالای اساسی بود. از سوی دیگر اما حجم فولاد واردشده به هند، کره جنوبی، ژاپن و روسیه در ۹ ماه نخست ۲۰۱۹ روندی افزایشی را تجربه کرد. این در حالی است که هند، ترکیه و برزیل در این بازه زمانی بر صادرات خود افزودند. همان‌طور که پیش از این نیز گفته شد، وضعیت بازار جهانی فولاد در سال ۲۰۲۰ به شرایط بازار در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ شباهت زیادی دارد. این شباهت در قیمت فولاد نیز به چشم می‌خورد گرچه به نظر می‌رسد سقوط قیمتی فولاد در سال ۲۰۲۰ کوتاه‌مدت‌تر از کاهش قیمت این محصول در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ باشد. در اواخر سال ۲۰۲۰ قیمت فولاد تخت نسبت به قیمت آن در ابتدای سال ۲۰۱۹ نزدیک به ۱۳ درصد ارزان‌تر شده بود. گرچه قیمت فولاد در ژانویه ۲۰۲۰ کمی احیا و گران‌تر شد، با وجود این قیمت فولاد در فوریه ۲۰۲۰ نزدیک به هفت درصد پایین‌تر از قیمت فولاد در مدت مشابه آن در سال ۲۰۱۹ بود. با وجود آنکه قیمت فولاد در مناطق مختلف جهان متفاوت است اما همه مناطق جهان در فولاد تخت، کاهش را در قیمت تجربه کردند.
چشم‌انداز تقاضای فولاد جهان در آینده
بحران کرونا علاوه بر تبعات فاجعه‌بار برای سلامت عمومی، بحران عظیمی نیز برای اقتصاد دنیا ایجاد کرد. در نتیجه بحران کرونا، بسیاری از صنایع وارد رکود شدند و اگرچه زمین‌لرزه شدید اقتصادی ناشی از کرونا بیشتر در بخش خدمات نظیر گردشگری و خطوط هوایی احساس شد اما صنعت فولاد دنیا نیز تحت تاثیر شیوع ویروس کووید ۱۹ قرار گرفت. با وجود این، در مقایسه با تبعات بحران مالی سال ۲۰۰۸، بحران کرونا برای صنعت فولاد دنیا کمتر از بحران مالی مخرب بود، چراکه بخش خدمات یعنی قربانی اصلی بحران کرونا، چندان فولادمحور نیست. سوال اصلی مربوط به بازار جهانی فولاد این است که تقاضا برای فولاد در مناطق مختلف جهان در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ میلادی چه وضعی خواهد داشت؟
با این پیش‌فرض که اول، مقررات قرنطینه در اکثر کشورها (مقرراتی که برای مقابله با شیوع ویروس کرونا به‌کار گرفته شده) تا ماه‌های جون و جولای ۲۰۲۰ برداشته شده و تمهیدات مربوط به فاصله‌گذاری اجتماعی همچنان ادامه یابد و دوم، کشورهای عمده تولیدکننده فولاد، تحت تاثیر موج دومِ قابل توجه شیوع کرونا قرار نگیرند. انجمن جهانی فولاد در ماه جون، پیش‌بینی خود را از وضعیت تقاضا برای فولاد در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ میلادی ارائه داد. طبق پیش‌بینی انجمن جهانی فولاد، تقاضا برای فولاد در سال ۲۰۲۰، به دلیل بحران کرونا ۴/ ۶ درصد کاهش خواهد یافت و به یک میلیارد و ۶۵۴ میلیون تن خواهد رسید. انجمن جهانی فولاد انتظار دارد تقاضا برای فولاد در سال ۲۰۲۱ بهبود یابد و با رشد ۸/ ۳درصدی نسبت به سال ۲۰۲۰، به یک میلیارد و ۷۱۷ میلیون تن برسد. انجمن جهانی فولاد گفته است با کاهش محدودیت‌های مربوط به مهار کرونا که از ماه می سال ۲۰۲۰ آغاز شد، وضعیت بازار فولاد به تدریج بهتر خواهد شد اما مسیر بهبود اقتصادی، کُند و آهسته خواهد بود.
بازارهای آتی فولاد
تا اواخر ماه آوریل ۲۰۲۰، تمام بخش‌های مصرف‌کننده فولاد در اقتصاد چین به ظرفیت کامل خود نزدیک شدند هرچند که عملیات کامل تولیدی بخش کارخانه‌ای این کشور به دلیل سقوط در تقاضای صادراتی با مانع روبه‌رو است. در تابستان سال ۲۰۲۰، بخش ساخت‌وساز چین به ظرفیت صددرصدی خود رسیده است. پروژه‌های زیرساختی معرفی‌شده از سوی دولت چین که از سال ۲۰۲۰ آغاز شده، آثار خود را بیشتر طی سال ۲۰۲۱ نشان خواهد داد و باعث رشد بیشتر تقاضا در این سال خواهد شد. در سال ۲۰۲۰، اقتصاد چین تنها اقتصاد بزرگ دنیاست که شاهد رشد تقاضای فولاد خواهد بود.
انجمن جهانی فولاد پیش‌بینی کرده است که تقاضا برای فولاد در اقتصادهای توسعه‌یافته در سال ۲۰۲۰، ۱/ ۱۷ درصد کاهش یابد. «وُرلد استیل» همچنین پیش‌بینی کرده است تقاضا در اقتصادهای در حال توسعه (به جز چین) در سال ۲۰۲۰، ۶/ ۱۱ درصد کاهش یابد. اما برای سال ۲۰۲۱، وضعیت فرق می‌کند و پیش‌بینی شده که تقاضا برای فولاد در این سال در اقتصادهای در حال توسعه، ۲/ ۹ درصد افزایش یابد.
انجمن جهانی فولاد در مورد کشورهای نفت‌خیز خاورمیانه و شمال آفریقا نیز عنوان کرده است که این کشورها، به دلیل شوک دوگانه ناشی از شیوع کرونا و سقوط قیمت نفت، جزو کشورهایی هستند که بیشترین آسیب اقتصادی را می‌بینند. در کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS)، خروج از رکود اقتصادی کند خواهد بود. سقوط قیمت نفت و همزمان با آن بحران کرونا، باعث خواهد شد تا در این کشورها تقاضا برای فولاد در سال ۲۰۲۰ کاهش شدیدی را تجربه کند و در سال ۲۰۲۱ نیز افزایش تقاضا برای فولاد، متوسط باشد. همچنین انجمن جهانی فولاد برآورد کرده است که گرچه کاهش تقاضا برای فولاد در کشورهای آسه‌آن (آسیای جنوب شرقی) روی می‌دهد، اما این کاهش به دلیل تداوم اجرای تعدادی از پروژه‌های زیرساختی خیلی حاد نخواهد بود.
همه‌گیری کووید ۱۹، یک طوفان اقتصادی تمام‌عیار را در آمریکای لاتین به وجود آورد و چشم‌انداز هیچ‌گونه بهبود اقتصادی در این منطقه در سال ۲۰۲۰ وجود ندارد. به دلیل مشکلات ساختاری، بی‌ثباتی سیاسی و تورم، آمریکای لاتین آسیب‌پذیری بالایی دارد. انجمن جهانی فولاد پیش‌بینی کرده است که کاهش تقاضا برای فولاد در آمریکای لاتین، در سال ۲۰۲۰، بسیار شدید خواهد بود و در سال ۲۰۲۱ نیز کشورهای آمریکای لاتین تنها شاهد یک بهبود اقتصادی ضعیف خواهند بود.
منبع: دنیای اقتصاد
زهره اکرمی/ مترجم و نویسنده نشریه
مطالب مرتبط
