دماوند کوهی در شمال ایران است که بلندترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان آسیا و خاورمیانه است. دماوند در پاره مرکزی رشته کوه البرز در جنوب دریای مازندران جای دارد. این کوه از دیدگاه تقسیمات کشوری در بخش لاریجان در شهرستان آمل در استان مازندران قرار دارد. دماوند به‌هنگام صاف و آفتابی بودن هوا از شهرهای تهران، ورامین و قم و همچنین کرانه‌های جنوبی دریای خزر قابل رؤیت است و در تاریخ سیزدهم تیرماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران و در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

به نقل از درگاه ملی آمار ایران فرازای کوه دماوند از سطح آب‌های آزاد ۵٬۶۱۰ متر است. سازمان نقشه‌بردرای کشور در سال ۱۳۸۵ در جریان پروژه‌ای ده روزه و با روش‌های مختلف اقدام به اندازه‌گیری ارتفاع دقیق قله کرد و عدد ۵۶۰۹/۲۰ (پنج هزار و ششصد و نه متر و بیست سانتی‌متر) را برای قله به ثبت رساند و بعد از آن در تمامی منابع ارتفاع ۵۶۰۹/۲ یا به صورت گردشده، ۵۶۱۰ متر عنوان شد که در واقع عدد صحیح ارتفاع دماوند است.
در گذشته، اندازه‌های دیگری به‌عنوان ارتفاع کوه دماوند ذکر شده بود. در سال ۱۹۶۶ میلادی فردی به نام آلن باخ بر اساس تصاویر ماهواره‌ای ارتفاع قله را ۵٬۶۷۰ متر اندازه‌گیری کرد که بعدها یک متر به آن افزوده شد و عدد ۵٬۶۷۱ متر وارد کتاب‌های درسی و بسیاری از منابع شد و در ذهن بسیاری از ایرانیان نقش بست. این عدد همچنان بر روی بسیاری از یادبودهای قلّه دماوند ذکر می‌شود. برخی منابع دیگر نیز از جمله پایگاه ملّی داده‌های علوم زمین ایران و وبگاه رصدخانه زمین ناسا، فرازای ۵٬۶۷۰ متر و ۵٬۶۷۱ متر را برای قلّه این کوه ذکر کرده‌اند. اما افزایش دقت اندازه‌گیری و کالیبراسیون دقیق و بهتر دستگاه‌های اندازه‌گیری نشان می‌دهد ارتفاع ۵۶۷۱ متر نادرست است.
فاصله از شهرهای نزدیک: شهرهای رینه و گزنک در دامنه این قلّه قرار دارد. همچنین این قلّه در ۲۶ کیلومتری شمال غربی شهر دماوند، ۶۲ کیلومتری جنوب غرب آمل و ۶۹ کیلومتری شمال شرقی تهران واقع شده‌است.
رودخانه‌های پیرامون: کوه دماوند از جانب شمال توسط رودخانه تینه، از سمت جنوب و شرق توسط روزخانه هراز و از سمت غرب نیز توسط رودخانه لار محصور شده‌است. رودخانه لار و دیوآسیاب در غرب این کوه و رود پنج او (پنج آب) نیز در شرق آن جاری هستند.
کوهستان: قله دماوند در مرکز رشته کوه البرز و در ناحیه موسوم به البرز مرکزی واقع شده‌است.
دما: کمینه دمای هوا در ارتفاعات دماوند تا ۶۰ درجه زیر صفر در زمستان و تا یکی-دو درجه زیر صفر در تابستان پایین می‌آید.
باد: سرعت توفان در دماوند گاهی از ۱۵۰ کیلومتر در ساعت نیز می‌گذرد. سرعت باد در کوهپایه‌ها گاه به هفتاد کیلومتر در ساعت می‌رسد و بیشتر بادها از غرب و شمال غربی می‌وزند.
بارندگی: میانگین بارندگی در ارتفاعات دماوند ۱۴۰۰ میلی‌متر در سال است و بارش در ارتفاعات معمولاً به صورت برف است.
فشار هوا: در قلّه دماوند نصف فشار هوا در سطح دریا است
اهمیت دماوند: بلندترین قله ایران و خاورمیانه و بلندترین آتشفشان ایران و خاورمیانه است. دماوند آتشفشانی خفته در شمال شرقی تهران و جنوب مازندران است که فوران آن زندگی حدود بیست میلیون نفر ساکنین شهرهای اطراف آنرا بطور مستقیم و غیر مستقیم متاثر خواهد کرد. این آتشفشان مهمترین پدیده زمین گردشگری ایران است که در سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
اهمیت فرهنگی کوه دماوند: دماوند از نظر فرهنگی جایگاه ویژه‌ای در ایران زمین دارد به گونه‌ای که تصاویر آن در روزهای ملی و حماسی به عنوان نماد غرور و سرافرازی ایران نمایش داده می‌شود. دراساطیر ایرانی دماوند مرکز جهان و جایگاه میترا و کیومرث پنداشته شده است. ضحاک در دماوند برجمشید تاخت و فریدون که خودزاده روستایی در نزدیکی کوه دماوند بود ضحاک را به بند کشید و خلق را از ظلم و جور او رهاند. ضحاک تا پایان جهان در دماوند زندانی است. در زمان پادشاهی منوچهر آنگاه که ایران و توران بر سر مرزهای خود اختلاف داشتند، آرش پهلوان ایرانی از فراز دماوند جان خود بر سر تیری نهاد و مرز ایران را تا ورای رود جیحون گسترش داد.
آتشفشان: دماوند یک کوه آتشفشانی مطبّق و نیمه فعال است که عمدتاً در دوران چهارم زمین‌شناسی موسوم به دوران هولوسین تشکیل شده و اولین فوران آن حدود ۱٫۷۸ میلیون سال قبل رخ داده‌است. با این وجود، حداکثر تعداد فوران آن طی ۶۰۰ هزار الی ۲۸۰ هزار سال قبل رخ داده و عمر این کوه با استفاده از روش کربن 14 دست‌کم ۳۸٬۵۰۰ سال برآورد شده‌ وجود چندین چشمه گوگردی و چشمه‌های آب گرم، از شواهد نیمه‌فعال بودن آتشفشان دماوند است. بیشترین و عمده‌ترین فعالیت آتشفشانی این کوه نزدیک به ۱۰ هزار سال پیش روی داده که سبب شکل‌گیری آن شده‌ است. قطر دهانه این آتشفشان در حدود ۴۰۰ متر است که دریاچه‌ای از یخ آن را پوشانده و دودخان‌هایی در اطراف آن وجود دارد. همچنین نشانه‌هایی از وجود دهانه‌های قدیمی و کاسه‌های آتشفشانی در پهلوهای جنوبی و شمالی کوه ملاحظه می‌شوند که قطر کاسه شمالی به ۹ کیلومتر می‌رسد.
زمین‌شناسی دماوند: آتشفشان خفته دماوند در پهنه البرز مرکزی قرار دارد و مخروط مرکب درون صفحه‌ای است که متشکل از 400 کیلومتر مکعب گدازه‌های تراکی آندزیتی و مواد آذرآواری است.
تظاهرات آن به عنوان آتشفشان خفته عبارتند از فعالیت‌های فومرولی نزدیک قله و چشمه‌های آب گرم اسک، بایجان و لاریجان.
قدیمی‌ترین سنگ‌های نسبت داده شده به دماوند الیوین بازالت‌های منطقه پلور و جوانترین‌ها هیالوآندزیت‌های سیاه رنگ دامنه غربی هستند.
جامع‌ترین مطالعه انجام شده روی این آتشفشان متعلق به آلنباخ (1966) است و بعد از آن محققان مختلف از دیدگاه‌های متفاوت هم آن را بررسی کرده‌اند.
آتشفشان دماوند به شکل مخروط نامتقارنی است که نیم مخروط جنوب غربی آن به علت دارا بودن گدازه‌های گسترده از قسمت‌های دیگر متمایز است (بوت و دراوو، 1961 ؛ آلن باخ، 1966). یال شمال شرقی دماوند نیز با شیب کمتری که نسبت به سمت غربی آن دارد این نبود تقارن را به خوبی نشان می‌دهد.
مواد آتشفشانی علاوه بر دهانه اصلی از دهانه‌های جانبی که بیشتر در جنوب و جنوب غربی مخروط واقع شده‌اند، خارج شده است.
سن دماوند
الف- دماوند قدیمی:
1800 تا 800 هزار سال (پلور، ساردوبیچ)
ب- دماوند جوان:
600 تا 150 هزارسال ( ایگنیمبریت‌های اسک)
60 تا 25 هزار سال ( مسیر پلور به رینه)
7 هزار سال ( دامنه غربی)
ازآنجا که بعد از آلنباخ ( در 50 سال گذشته) هیچ نقشه دقیقی علیرغم کار و مطالعات صحرایی تعدادی از همکاران سازمان زمین‌شناسی تهیه نشده و مطالعات تحقیقاتی نیز با انجام پیمایش‌های پیرامونی انجام شده؛ ضرورت تهیه نقشه پایه با مقیاس کاربردی به شدت حس می‌شد که بدین ترتیب در سال 1388 تهیه نقشه های زمین‌شناسی 1:25000 قله دماوند در دستور کار قرار گرفت.
کارشناسان سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور طی برداشت‌های زمین‌شناسی با انواع پدیده‌های مرتبط با یک آتشفشان در سال 97 روبه‌رو شدند از جمله:
پی‌سنگ قدیمی که فوران‌های متعدد آتشفشان آنها را پوشانده ولی در بخش‌هایی این سنگها قابل مشاهده هستند.
گدازه‌های عمدتا تراکی آندزیتی- تراکیتی و هیالو آندزیتی که متعلق به دو دوره عمده دماوند پیر و جوان هستند.
سنگ‌های آدرآواری و تفراها
گنبدهای آتشفشانی
دهانه‌های فرعی
دهانه‌های جانبی