قبل از انقلاب عمده فعالیتهای مربوط به اکتشاف توسط خارجی ها انجام می شد، قسمت مرکزی ایران در دست روس ها و بخش هایی از کشور در دست فرانسوی ها بود و همچنین استخراج مس را آمریکایی ها و یوگسلاوها انجام می دادند.

در در دهه 60 بعد از انقلاب زمانی که متخصصین خارجی از ایران رفتند، اندیشه ای شکل گرفت که توسط آن از تجربه و تخصص مهندسین داخلی استفاده شود و کارهای مربوط به اکتشافات در قالب طرح های موضوعی گنجانده و اجرایی شد.

یکی از اولویت های مهم، طلا بود. آن زمان در کشور، ما فقط معدن طلای موته را داشتیم که از قبل کارهایی روی آن انجام شده بود که بعد از آن زیر نظر شرکت تهیه و تولید توسط استرالیایی ها یک طرح پایلوت روی آن گذاشته و حداکثر بین 100 تا 300 کیلوگرم سالانه طلا تولید می کردند.

سازمان زمین شناسی با توجه به شرایط و موقعیت مطلوب ایران و داشتن کمربندی بسیار ارزشمند نظیر آلپ هیمالیا که از کشور ما عبور می کند و همچنین وجود زون سنندج – سیرجان، به طور ویژه ای در بحث طلا شروع به کار کرد و توانست بیش از 109 اسم و کانسار کشف کند.

از آنجایی که نیاکان ما طلا را به خوبی می شناختند و به عنوان مثال می توان به قوم شیز در منطقه تکاب فعلی اشاره کرد که در گذشته به خاطر وجود و کشف طلا در معدن زرشوران فعلی شکل گرفته بود و از آن تخت سلیمان، زندان حصار و و دفینه هایی باقی مانده است.

بنابراین بر اساس این مطالعات اسامی قدیمی از قبیل کوه زر، زرمهر، زرین خوانی، زرتشت و زرشوران و رودخانه‌هایی مانند قزل اوزن(در زبان آذری به معنای طلای شناور است) و زرینه رود ( در مسیر رودخانه زرها شسته و با جریان آب همراه می شوند) و همچنین سیمینه رود که همراه خود نقره داشت،ثبت گردید.

رونق در اکتشافات

در آن زمان سازمان زمین شناسی در صدد بود که به طور جدی روی بحث طلا ورود پیدا کند و خوشبختانه بنده هم این توفیق را داشتم که به عنوان مجری فنی ، مجری طرح و همچنین کارشناس در زمانی که در سازمان بودم روی این موضوع کار کنم و ما توانستیم 14 زون طلادار در کشور را کشف کنیم.  

در طول تاریخ بشر 174 هزار تن طلا از این کره خاکی استخراج شده است و با استناد به آمارهایی که در سال 2018 ارایه شده، 54 هزار تن طلا در دنیا وجود دارد. درحقیقت 121 کشور در بحث طلا مشارکت دارند و بیش از 3260 تن در سال 2018 در دنیا طلا تولید شده است.

با توجه به اینکه طلا از ارزش افزوده بالایی برخوردار است و ایران جز بزرگترین مصرف کننده های آن به شمار می رود و همچنین یک درصد خاک های دنیا را دارا است، بنابراین ما می‌بایستی در این مورد تلاش بیشتری می کردیم. در واقع باید 32 تن طلا تولید کنیم که ادعا داشته باشیم درحد متوسط کشورمان جلو می رویم.

عقب ماندگی در آن زمان برای ما آزاردهنده بود. در  آن موقع هم ما دو زون طلادار سنندج- سیرجان و ارومیه-دختر را داشتیم که در ادامه به خاک ترکیه کشیده شده است. مادامی که ما تولید طلای موته را در حدود 100 تا 300 کیلو داشتیم، ترک‌ها با حسرت به فعالیت های ما نگاه می‌کردند. مانند آن پیکانی که داشتیم و کره‌ای‌ها ما را با حسرت نگاه می‌کردند. ترک ها  روی همان زون های موجود خود کار کردند و با توجه به آماری که از ترکیه موجود است، آن ها 51 کانسار کشف کردند و 974 تن ذخایر طلایشان هست و تولیدشان در سال 2019 به 9/24 تن رسیده است و این یعنی از ما هم پیشی گرفتند.

در این راستا ما اکتشافاتی انجام دادیم که دارای نتایج مثبتی بودند. بیش از هزار محدوده امیدبخش برای طلا کشف شد که از این هزار عدد 200 محدوده به اکتشاف عمومی رفت. کارهای مربوط به آن انجام گرفت و در 21 استان کشورمان طلا یا به صورت اندیس یا معدن و یا کانسار ردیابی شد .

با توجه به آمارهایی که در سال 1397 منتشر شده، در حال حاضر ذخایر قطعی ما بیش از 250 تن است . ایران الان 32 معدن طلا دارد که از این میان 21 معدن فعال، 9 معدن غیرفعال و 2 معدن درحال تجهیز است.

این آمار نشان می دهد که تولید طلا به سمت 10 تن می رود و هنوز با 32 تن فاصله زیاد است و جا دارد روی این زمینه تلاش های بیشتری انجام شود.

ورود بخش خصوصی

طلا سودآوری بالایی را دارد و خوشبختانه بخش‌های خصوصی ما وارد عمل شده اند و بیشترشان در این حوزه موفق عمل کرده اند. درحقیقت ما 6 تیپ کانی سازی طلا در کشورمان وجود دارد و جا دارد کارهای بیشتر روی آن ها از اولویت ها باشد.

درحقیقت ایران ششمین مصرف کننده طلا محسوب می شود و 121 کشور در دنیا روی طلا کار می‌کنند که چین با تولید 320 تن در مقام اول و کشور بلیز در آمریکای مرکزی با تولید 5 کیلو در رتبه آخر قرار گرفته است. ایران درآسیا رتبه یازدهم و در دنیا رتبه چهل و سوم رادارد.

با توجه به دارا بودن استان های برخوردار نظیر سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، سمنان، استان قم، مرکزی و اصفهان و همچنین استان هایی که از لحاظ ذخایر در رتبه اول قرار دارند مانند آذربایجان‌ غربی و کردستان، جا دارد که در این زمینه فعالیت های بیشتری انجام گیردذو با توجه به اینکه بنده در کمیسیون گواهی کشف هستم اطلاع دارم که ذخایر زیادی جهت اخذ گواهی کشف در نوبت رسیدگی هستند. خوشبختانه روز به روز به ذخایر کشور ما اضافه شده و اکتشاف طلا از اهمیت و جاذبه بالایی برخوردار است.

 در حال حاضر فعالیتهای مربوط به اکتشاف هم در سازمان زمین شناسی و هم در شرکت تهیه وتولید در اولویت قرار گرفته است و با توجه به اینکه تهیه تولید بازوی اجرایی ایمیدرو می باشد، ایمیدرو در این بحث ها‌ جدی تر وارد عرصه شده و نتایج خیلی خوبی هم به همراه داشته است.

همچنین یکی از اولویت های امسال شرکت تهیه و تولید، افتتاح کارخانه هیرد در استان خراسان جنوبی است که توسط آن می تواند از ذخیره طلایی که قبلا توسط سازمان زمین شناسی کشف شده، استفاده کند. تا به حال 21 استان کشور ایران طلایی شده است که برخی از این استان‌ها صنایع معدنی‌شان هم ایجاد شده و می‌توان به روزهای خوبی در این حیطه هم از لحاظ ارزآوری و هم رونق درتولید امیدوار بود.

حضور متخصصین وکارشناسان

دپارتمان طلا با توجه به حایز اهمیت بودن این بحث در سازمان زمین شناسی ایجاد شد و به طور مجزا به فعالیت پرداخت. افراد زیادی در بخش های مربوط به فرآوری،اکتشاف و بهره برداری مشغول فعالیت هستند و به دلیل اینکه طلا در اولویت کاری دپارتمان قرار دارد خیلی از کارشناسان متبحر هم در این زمینه مشغول فعالیت هستند. حضور افراد و نیروها نقش بسزایی در این بخش ایفا می کند و بعد از کشف ذخایر، بعضی از آن ها جهت بهره برداری به بخش خصوصی سپرده شده است.

به عنوان مثال آقای زیارت نیا در حال حاضر در کوه زر معدن کارخانه ای ایجاد کرده اند و مشغول فعالیت هستند. همچنین در استان خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان، طلای ایرب، جانجار و برزمان به شرکت تهیه و تولید سپرده شده است.

از افرادی که در بحث اسامی طلا زحمت فراوانی کشیدند می توان از آقای دکتر مومن زاده در سازمان زمین شناسی نام برد.

در معدن زرشوران می توان به زحمات فراوان آقای مهندس ندیم اشاره کرد، طی بازدیدی که بنده از زرشوران داشتم و با توجه به اینکه در آن ناحیه یک معدن زرنیخ هم وجود داشت و همانطور که می دانید زرنیخ در داروی موبری استفاده می شود،یک حمام دار زرنیخ ها را می خرید. ما آن جا احساس کردیم که خود طلا داخل زرنیخ ها هست و در این اکتشاف آقای مهندس ندیم زحمات فراوانی کشیدند.

در کردستان و سقز آقای می توان از آقای مهندس شمسا که کارهای مربوط به ژئوشیمی آنجا را انجام دادند نام برد و ایشان در زمینه معرفی ذخایر طلای این ناحیه زحمات فراوانی کشیدند. بنده به همراه مهندس شمسا در این منطقه فعالیت می کردیم و بیش از 5/17 تن ذخایر قلقله، قبغلوجه و کرویان را به گواهی کشف رساندیم و با توجه به اینکه کردستان در جز مناطق آسیب دیده و مین‌خیز در زمان جنگ محسوب می شد، کشف آن ذخایر و طلایی کردن این استان برای خیلی‌ها غیرمنتظره بود و اکنون این معادن به دست شرکت‌های زیرمجموعه‌ تأمین اجتماعی سپرده شده است.

 بهروز برنا، معاون پیشین سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور