پودر آلومینای جاجرم واقع در استان خراسان‌شمالی تنها تولیدکننده پودر آلومینا در کشور به‌شمار می‌رود.
البته مواد معدنی پودر آلومینا، بوکسیت است که مهمترین معدن آن در جاجرم واقع شده است. در پی این زنجیره قرار است تا سال ۹۶ واحد فرآوری شمش آلومینیوم نیز در این استان راه‌اندازی شود تا واحد فرآوری آلومینیوم جاجرم پس از ایرالکو و المهدی هرمزآل سومین واحد فرآوری آلومینیوم در کشور باشد. البته واحد پودر آلومینای جاجرم نیز با مشکلاتی دست به گریبان است.
بوکسیت، منبع تولید آلومینیوم
عمده‌ترین منبع تولید آلومینیوم مواد معدنی بوکسیت است که حاوی اکسیدها و هیدرواکسیدهای آلومینیوم و آهن و مقداری سیلیس است. از نظر زمین‌شناسی بوکسیت ماده رسوبی غنی از آلومینیوم است که در نتیجه هوازدگی سنگ‌های مختلف در آب و هوای حاره یا نیمه‌حاره با توجه به مورفولوژی و زهکشی مناسب تشکیل شده است. مجموع هیدروکسیدها و اکسیدهای آلومینیوم، آهن و تیتانیوم موجود در آن بیش از ۵۰ درصد بوده که در این میان هیدرواکسیدهای آلومینیوم بیشترین مقدار را تشکیل می‌دهند.
آلومینیوم یکی از فلزات سبک است که امروزه مصرف فراوانی دارد. آلومینیوم پس از اکسیژن و سیلیس، فراوان‌ترین عنصر در پوسته زمین است و حدود ۸/۸ درصد پوسته زمین را تشکیل می‌دهد. به طور تقریبی تمام سنگ‌ها، به‌ویژه سنگ‌های آذرین شامل آلومینیوم هستند، ولی بیش از ۹۸ درصد آلومینیوم جهان از بوکسیت و بقیه از نفلین سینیت و آلونیت به‌دست می‌آید.
ذخایر بوکسیت در ایران
در ایران ذخایر متعددی از بوکسیت با مشخصات مختلف و متغیر وجود دارد که به طور تقریبی بیشتر آنها از نوع کانسار کارستی است. این ذخایر از نوع مدیترانه‌ای با ترکیب کانی‌شناسی دیاسپور ـ بوهمیت است که در مناطق ایران مرکزی، البرز و زاگرس جای گرفته‌اند. کانسارهای بوکسیت یزد که در شمال و غرب این منطقه وجود دارند ازجمله کانسارهای منطقه ایران مرکزی هستند. در شمال یزد، مناطق «دشت ده» و «چک‌چک» تیر کانسار بوکسیت وجود دارد و در غرب آن نیز در محدوده‌های «نصرآباد» تا «صدرآباد»، «گانو» و «سرفاریابگ»، کانسارهای بوکسیت مشاهده شده است. میزان ذخیره بوکسیت کانسار منطقه «صدرآباد» حدود ۲/۵ میلیون تن بوکسیت با عیار ۴۸ درصد تخمین زده شده است. برخی دیگر از معادن فعال بوکسیت کشور شامل «شاه بلاغی»، «گوش‌کمر»، «بیگلر»، «جمال‌الدین»، «زان»، «سفیدکمر»، «قشلاق»، «مغدون» و «جاجرم» هستند که در تهران، یزد، قزوین، کهگیلویه و بویراحمد، گلستان و خراسان‌شمالی واقع هستند.
معادن بوکسیت جاجرم
مهمترین و غنی‌ترین ماده معدنی بوکسیت در پی‌جویی بوکسیت در جاجرم مربوط به زمین‌شناسان شرکت زغال‌سنگ البرز شرقی است. ایران از نظر ذخایر شناخته‌شده بوکسیت کشوری ثروتمند به‌شمار نمی‌آید. عمده‌ترین معادن بوکسیت کشور در سال ۱۳۴۷ضمن پی‌جویی زغال‌سنگ از سوی زمین‌شناسان شرکت زغال‌سنگ البرز شرقی، در منطقه جاجرم با ۱۰میلیون تن ذخیره شناسایی و گزارش شد. آنها در سال ۱۳۴۷ ضمن پی‌جویی زغال سنگ، وجود بوکسیت را گزارش کردند. کارشناسان سازمان زمین‌شناسی نیز با مطالعه عکس‌های هوایی منطقه جاجرم وجود زون بوکسیتی را پس از بازدید از منطقه تایید کردند. این واحد که کانسار بوکسیت جاجرم را تشکیل داده، روی سنگ‌های دولومیتی سازند الیکا و زیر شیل‌ها و ماسه‌سنگ‌های سازند شمشک قرار گرفته است. واحد بوکسیت کانسار جاجرم ساختار لایه‌ای غالب داشته که در آن عدسی‌های بوکسیت نیز تشکیل شده‌اند. امتداد تقریبی آن شرقی- غربی و بیش از ۱۲ کیلومتر گسترش دارد که در شرق با یک زون برشی محدود شده است. به طرف غرب و جنوب‌غرب، بوکسیت به‌وسیله نهشته‌های آبرفتی پوشیده می‌شود.
در سال ۱۳۴۹ گزارشی از منطقه بوکسیت‌دار جاجرم تهیه شد که در آن وجود دو افق معدنی (A قدیمی و B جدیدتر) را تایید کرد. مطالعات اکتشافی زون بوکسیتی جاجرم به طول ۱۲ کیلومتر به همراه تهیه نقشه۱:۲۵۰/۰۰۰ منطقه، از سوی سازمان زمین‌شناسی انجام شد. طرح تولید آلومینا از بوکسیت جاجرم نیز در سال ۱۳۶۲ پس از انجام مطالعات اولیه، از سوی سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO) آغاز شد. با شکل‌گیری طرح تجهیز معدن و احداث کارخانه آلومینا و با برگزاری مناقصه در سال ۱۳۶۹، شرکت تکنواکسپورت از جمهوری چک (که بر مبنای دانش فنی ژیار و با همکاری شرکت مهندسی خپوس در مناقصه شرکت کرده بود) برنده و قرارداد احداث کارخانه در تابستان سال ۱۳۷۰ با این شرکت منعقد شد. عملیات استخراج نیز در سال۱۳۷۰ با استخراج آزمایشی از معدن ۶ گلبینی شروع شد.
به‌دنبال موفقیت نکردن پیمانکار اولیه در راه‌اندازی کارخانه، اصلاحات واحد انحلال و سایر واحدهای فرآیندی با همکاری شرکت (ان‌اف‌سی) از کشور چین انجام شد و طرح در سال ۱۳۸۱ به مرحله بهره‌برداری با بوکسیت وارداتی و در سال ۱۳۸۲ به مرحله بهره‌برداری با بوکسیت جاجرم رسید.
لازم به یادآوری است، شهرستان جاجرم در شمال‌غربی استان خراسان‌شمالی و در فاصله تقریبی ۱۷۵ کیلومتری جنوب‌غربی شهرستان بجنورد، ۱۶۰ کیلومتری شمال‌غربی شهرستان سبزوار و ۱۹۴ کیلومتری شمال‌شرقی شاهرود، در حاشیه شمالی کویر قرار دارد.
ذخیره معادن جاجرم
مجموعه معادن بوکسیت جاجرم دارای ۱۲ معدن اصلی است که ۴ معدن آن با نام‌های زو ۱ تا ۴ و ۶ معدن آن با نام‌های گلبینی یک تا ۸ شناخته می‌شوند. لازم به ذکر است در این معادن، عیار حد با توجه به خوراک کارخانه تولید آلومینا تعیین شده است. با توجه به تغییرات بسیار زیاد و گاهی شدید عیار بوکسیت در فواصل کوتاه، امکان محاسبه دقیق سود حاصل از استخراج آن وجود ندارد. به همین دلیل برای محاسبه هزینه‌ها و سود حاصل از استخراج بوکسیت، یک عیار میانگین برای هر تن بوکسیت تعریف شده که در تمامی معادن بوکسیت جاجرم به طور تقریبی ثابت است و برای طراحی معدن از آن استفاده می‌شود. لازم به ذکر است ذخایر مناطق تاگویی و سنگ‌تراش جزو ذخایر در حال اکتشاف هستند.
بزرگترین صنایع معدنی خراسان‌شمالی
کارخانه تولید شمش آلومینیوم با ۸۰ درصد پیشرفت در دست ساخت است که با تکمیل این کارخانه، مجتمع آلومینا در همه بخش‌ها خودکفا خواهد شد و زنجیره معدن بوکسیت، پودر آلومینا تا شمش آلومینیوم در استان خراسان‌شمالی تکمیل می‌شود. درباره معادن جاجرم رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان‌شمالی عنوان کرد: یکی از بزرگترین صنایع معدنی استان، آلومینای جاجرم است. ماده معدنی آلومینا، از معدن بوکسیت جاجرم استخراج می‌شود. یحیی نیکدل در ادامه بیان کرد: البته عیار آلومینای جاجرم نسبت به گذشته مقداری افت کرده است، از این‌رو باید بوکسیت آن را از سایر استان‌ها وارد کنیم تا به آن عیار منطقی برسیم. ضمن اینکه این واحد تنها تولیدکننده پودر آلومینا در کشور است که پودر آلومینای تولیدی آن را دو شرکت ایرالکو و المهدی خریداری می‌کنند.
وی با اشاره به مشکلات آلومینای جاجرم عنوان کرد: این واحد در جهت تامین مالی با مشکلاتی روبه‌رو است، چراکه با توجه به افت قیمت آلومینیوم در سطح جهانی در ماه‌های اخیر فروش این محصول به بازارهای جهانی با مشکل روبه‌رو شده است. ضمن اینکه زمانی که ۳۰درصد تولید کشور را تامین می‌کنیم نباید به فکر صادرات باشیم، ولی از آنجایی که واحدهای خریدار انحصاری عمل می‌کنند و فشار می‌آورند، ما ناچار می‌شویم به صادرات فکر کنیم و این امر باعث می‌شود هزینه‌های اضافی به مجموعه تحمیل شود.
نیازمند همکاری خارجی‌ها
همچنین رییس هیات‌مدیره سندیکای صنایع آلومینیوم ایران درباره معادن بوکسیت در ایران اظهار کرد: در ایران تنها شهری که آلومینا تولید می‌کند، شهرستان جاجرم است، اما این واحد فرآوری به اندازه کافی نمی‌تواند آلومینای موردنیاز تولیدکنندگان شمش را تامین کند. هوشنگ گودرزی در ادامه با اشاره به دلایل این موضوع عنوان کرد: مهمترین دلیل اینکه نمی‌توان تمامی مواد اولیه مورد نیاز صنعت آلومینیوم را در داخل کشور تامین کرد، نبود معادن کافی در بوکسیت است.
از این‌روست که کشورهای خارجی مانند استرالیا، چین و هند تمایل دارند تا با ایران به منظور تامین مواد اولیه مورد نیاز صنعت آلومینیوم همکاری کنند، چراکه این کشورها قادر به تولید آلومینای موردنیاز برای تولیدکنندگان شمش آلومینیوم هستند. وی در پایان تصریح کرد: لازم به یادآوری است که شرکت‌های ایرالکو، المهدی و هرمزآل قادر به تامین شمش آلومینیوم در کشور هستند.
منبع: روزنامه گسترش صمت
مطالب مرتبط
