در خصوص دلایل این امر موارد متعددی ذکر شده است اما یکی از آنها میزان بالای مجوزهای صادره برای تولید فولاد است که باعث شده با کمبود این ماده معدنی روبه‌رو شویم. به این صورت که در برنامه ششم توسعه تولید ۵۵‌میلیون تن شمش فولادی در نظر گرفته شده بود اما در سال‌های اخیر برای بیش از دو برابر این میزان مجوز احداث صادر شده که همین موضوع نگرانی جدی‌ای را برای تامین خوراک واحدها ایجاد کرده است.
براساس سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ ظرفیت فولادسازی کشور ۵۵میلیون تن تعیین و میزان سنگ‌آهن موردنیاز برای تولید این میزان فولاد برابر با ۱۶۰‌میلیون تن تخمین زده ‌شد. این در حالی است که ذخایر سنگ‌آهن کشور در چند سال اخیر افزایش چندانی نداشته است و در ادامه معادن بزرگ سنگ‌آهن کشور با توجه به روند افزایش تولید و کاهش ذخایر، نتوانستند تامین‌کننده اهداف برنامه فولادی کشور شوند.

با توجه به اینکه مجموع ذخایر قطعی سنگ‌آهن تنها ۵۴‌درصد تخمین زده شده و البته با توجه به هدف‌گذاری تولید ۵۵‌میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴ کمبود سنگ‌آهن برای واحدهای کنسانتره‌سازی و کمبود ظرفیت گندله‌سازی برای واحدهای تولید آهن‌اسفنجی در سال جدید قطعی است. البته به باور کارشناسان اوج بحران کمبود سنگ‌آهن در ۱۴سال دیگر خود را نشان خواهد داد و هنوز با بحرانی شدن این مساله فاصله داریم.
ایران با داشتن بیش از ۵ ‌میلیارد تن ذخیره زمین‌شناسی و ۵/‏۳‌میلیارد تن ذخیره قطعی در رتبه ۱۲ جهان قرار دارد. با توجه به اینکه اصلی‌ترین مصرف‌کننده سنگ‌آهن، صنعت فولاد است، می‌توان گفت تقریبا ۹۸‌درصد سنگ‌آهن استخراج شده در سطح جهان در صنعت فولاد استفاده می‌شود. براساس آمارها ما در سال ۱۴۰۲ بالغ بر ۹۰‌میلیون تن سنگ‌آهن استخراجی داشتیم که تقریبا مشابه سال قبل‌تر بوده است.

این در حالی است که برای استفاده حداکثری از ظرفیت خطوط تولید زنجیره فولاد، حدود ۳۰‌میلیون تن کسری سنگ‌آهن داریم. در این بین اصلی‌ترین راه‌حل برای حل بحران سنگ‌آهن، انجام اکتشافات جدید و عمقی است که نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان و پرریسک دارد و باید با برنامه‌ریزی اصولی به این موضوع پرداخت. ما باید ظرفیت اکتشاف و استخراج سنگ‌آهن در کشور را به کمک فناوری‌های تحول‌آفرین بهبود بخشیم. به باور کارشناسان ایران ضعف اکتشاف دارد و تنها هفت‌درصد از کشور کار مطالعاتی برای کشف معادن سنگ‌آهن صورت گرفته است.

کشور ما در مقایسه با کشورهای معدن‌‌خیز از نظر کمیت فعالیت‌های اکتشافی وضعیت مطلوبی ندارد. به عنوان مثال استرالیا تنها در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۱‌میلیون متر حفاری اکتشافی انجام داده است در حالی که در ایران طی سال‌های ۱۴۰۲ حدود ۵۵۶‌هزارمتر حفاری اکتشافی انجام شده که رقم بسیار ناچیزی است.

بنابراین اکتشاف سنگ‌آهن، امری حیاتی برای تضمین آینده صنعت فولاد کشور و حفظ جایگاه ایران در بازار جهانی این محصول بوده و با وجود ذخایر قابل ‌توجه سنگ‌آهن در ایران، اکتشاف و بهره‌برداری بهینه از این منابع نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است اما متاسفانه، تحریم‌ها مانع بزرگی بر سر راه جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش معدن، به‌ویژه اکتشاف سنگ‌آهن ایجاد کرده و این موضوع شرکت‌های علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری از جمله شرکت‌های استرالیایی که پیش از این تمایل خود را برای مشارکت در پروژه‌های معدنی نشان داده بودند را به عقب‌نشینی واداشته است.
در حالی که ایران با کمبود سنگ‌آهن در آینده روبه‌رو خواهد شد، استراتژی‌هایی وجود دارد که می‌توان از طریق آنها این چالش را به فرصتی برای نوآوری و سرمایه‌گذاری تبدیل کرد. یکی از این راهکارها، بهره‌برداری از ذخایر قطعی و احتمالی سنگ‌آهن هماتیت کشور است که حدود یک‌‌میلیارد تن برآورد می‌شود.

با استفاده از این ذخایر می‌توان کمبود سنگ‌آهن را به تعویق انداخت و زمان بیشتری برای یافتن راه‌حل‌های پایدارتر به دست آورد. براساس تخمین‌ها، بهره‌برداری از ذخایر قطعی و احتمالی سنگ‌آهن هماتیت کشور می‌تواند روند بحران کمبود سنگ‌آهن را تا هفت سال به تعویق بیندازد. یعنی زمان اوج‌گیری بحران کمبود سنگ‌آهن با استفاده از این ذخایر، از سال ۱۴۱۸ به ۱۴۲۵ به تعویق خواهد افتاد و فرصت ارزشمندی ایجاد می‌شود که می‌توان از آن برای سرمایه‌گذاری در اکتشاف معادن جدید، توسعه فناوری‌های فرآوری سنگ‌آهن و ارتقای زیرساخت‌های حمل‌ونقل استفاده کرد.

روزشمار اتمام ذخایر سنگ‌آهن
در این خصوص به تازگی معاون وزیر صمت گفت: در برنامه ششم تولید ۵۵‌میلیون تن فولاد در نظر گرفته شده بود اما در سال‌های اخیر برای ۱۵۰‌میلیون تن مجوز احداث صادر شد که نگرانی جدی برای تامین خوراک واحدها ایجاد کرده است.
داریوش اسماعیلی، رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور درباره اینکه گفته می‌شود ذخایر سنگ‌آهن کشور تا ۱۰سال دیگر به اتمام می‌رسد، گفت: بله؛ با توجه به میزان شناسایی ذخایر سنگ‌آهن تا به امروز و همچنین گواهی‌های کشف و پروانه‌های بهره‌برداری صادر شده، اگر با ظرفیت کامل حتی برای تولید ۵۵‌میلیون تن شمش فولادی پیش رویم تا کمتر از ۱۰سال ذخیره سنگ‌آهن در کشور خواهیم داشت.
معاون وزیر صمت اضافه کرد: منتهای این موضوع با آنچه در آینده می‌توان اکتشاف کرد، متفاوت است زیرا ما به جد به دنبال توسعه ژئوفیزیک هوایی هستیم که در صورت تحقق، احتمال افزایش میزان ذخایر سنگ‌آهن وجود دارد. وی افزود: در این بین مشکل اصلی ما میزان مجوزهای صادره برای تولید فولاد است؛ در برنامه ۱۴۰۴ قرار بود ۵۵‌میلیون تن فولاد تولید شود اما طی سه سال گذشته مجوز تولید ۱۵۰‌میلیون تن فولاد بدون هیچ حساب و کتابی صادر شده است.

اسماعیلی با تاکید بر اینکه باید برای تولید مواد اولیه و سنگ‌آهن برای واحدهای صنعتی فکر جدی کنیم، یادآور شد: در برنامه ششم توسعه تولید ۵۵‌میلیون تن شمش فولادی در نظر گرفته شده بود اما در سال‌های اخیر برای بیش از دو برابر این میزان مجوز احداث صادر شد که همین امر نگرانی جدی برای تامین خوراک این واحدها ایجاد کرده است.
وی ادامه داد: بنابراین چاره‌ای نداریم جز اینکه به اکتشافات عمیق و در ادامه فعالیت در معادن فراسرزمینی بپردازیم. همچنین باید ببینیم با مجوزهای صادر شده برای تولید فولاد چه باید بکنیم و حداقل تعداد مجوزها را بیشتر از این نکنیم.
معاون وزیر صمت درباره اینکه اگر خوراک نباشد چگونه قرار است ۱۵۰‌میلیون تن فولاد صادر شود، تصریح کرد: صدور این حجم از مجوز برای تولید فولاد غیرعلمی نبود اما به هر حال در دولت قبل صادر شده و باید ببینیم با توجه به وضعیت ذخایر سنگ‌آهن کشور، با این مجوزها چه کنیم.
منبع: روزنامه جهان صنعت