این در حالی است که طبق برنامه توسعه هفتم، پیش‌بینی شده که بخش معدن باید به رشد ۱۳‌درصدی دست پیدا کند. هدفی که به عوامل مختلفی از جمله جذب سرمایه‌گذاری ، رفع موانع تولید و بهره‌گیری از فناوری‌ و تکنولوژی‌ نوین وابسته است اما در بین مسائل متعدد، هوشمندسازی یکی از ضرورت‌های توسعه معدنکاری شناخته می‌شود که منجر به رونق بخش معدن و در کل اقتصاد کشور در سال‌های آتی خواهد شد.
انتظار می‌رود ایران با دارا بودن یک درصد جمعیت جهان و ۷درصد منابع معدنی دنیا شرایط بهتری در صنعت معدن داشته باشد. با توجه به اینکه امروز فناوری حرف اول را در دنیا می‌‌زند ما نیز باید در حوزه فناوری و هوشمندسازی معادن در ایران در بخش حاکمیتی و خصوصی پیشرفت قابل‌توجهی داشته باشیم. تاجایی که گفته می‌شود بدون تحول فناورانه، صنعت معدن ایران نه‌‌تنها به رشد پیش‌‌بینی ‌شده ۱۳‌درصدی دست نخواهد یافت بلکه نمی‌‌تواند جایگاه فعلی خود را در عرصه جهانی نیز حفظ کند.

با گسترش اینترنت و شیوع داده در ابعاد بزرگ‌تر، رویکردهای سنتی تولید جای خود را به روندهای پیشرو داده و ترکیب ربات‌ها، کنترل از راه دور، فناوری خودران و هوش‌مصنوعی فضای متفاوتی برای بنگاه‌ها ایجاد کرده است. معدن هوشمند و معدنکاری دیجیتال هم به عنوان یک چارچوب تحول‌ساز، مقیاس ایمنی و شکل کار در تولید مواد خام و معدنی را تغییر داده است اما باوجود پیشرفت معدنکاری هوشمند در جهان، وضعیت در ایران بسامان نیست و جز تعداد کمی از معادن، خبری از توسعه فناوری دیجیتال در بخش معدن نیست.

فاجعه معدن طبس در ۳۱ شهریور۱۴۰۳ ، تلنگری جدی برای توجه به هوشمندسازی معادن بود. تاجایی که بسیاری تاکید کردند ‌ای‌کاش هوشمندسازی و دیجیتالی کردن معادن ۵ یا ۱۰سال پیش در کشور آغاز شده بود تا شاید از بروز چنین حوادثی جلوگیری می‌شد.
در جهان امروز، معدنکاری هوشمند به فرآیندهایی اطلاق می‌‌‌‌‌‌شود که طی آنها، داده‌ها از تمامی بخش‌های ممکن جمع‌‌‌‌‌آوری شده و به یک سیستم هوش‌‌مصنوعی تشخیص، تصمیم‌گیری و اعلام فرستاده می‌شود. در این مفهوم، تمامی داده‌های حاصل از فرآیندهای پیچیده معدنکاری به الگوریتم‌های هوش‌‌مصنوعی ارسال و از تفسیر این داده‌ها، حداکثر اطلاعات ممکن استخراج می‌شود. نقش افراد در این فرآیند، نظارت بر صحت انجام عملیات و برخورد با موارد استثنایی بوده و به این ترتیب تعداد پرسنل درگیر در این پروسه به حداقل خواهد رسید اما در هنگام پیمایش زنجیره فرآیند استخراج تا استحصال محصول نهایی، اطلاعات فراوانی استخراج‌شده و در اختیار مدیریت قرار می‌گیرد.
در حالی که توانایی شناخت دقیق ارتباط بین اطلاعات عموما از عهده مغز انسان خارج بوده و در برخی موارد نیز زمان زیادی جهت تصمیم‌گیری وجود ندارد اما در معدنکاری هوشمند، وظیفه جمع‌‌‌‌‌آوری، تفسیر و در موارد خاص، تصمیم‌گیری برعهده یک سیستم که دارای ارتباط درونی بین تکنولوژی‌های مختلفی مانند اینترنت اشیا و یادگیری ماشین است که نیاز به حضور ناظران و مدیریت در محل را به مقدار بسیار زیادی تقلیل می‌دهد. این سیستم متصل به حسگرهای حرارتی، حرکتی، شیمیایی و دوربین‌‌‌‌‌ها با توانایی ثبت طیف‌‌‌‌‌های مختلف طول موج بوده و تمامی اطلاعات را به یک الگوریتم مرکزی هوش‌مصنوعی انتقال می‌دهد.

جالب اینکه در برخی موارد، دوربین‌‌‌‌‌های حسی قابلیت حدس حالت خواب‌‌‌‌‌آلودگی اپراتورها را دارند. همچنین در برخی موارد مانند وجود گازهای سمی، خطر ریزش یا آتش‌سوزی، سیستم به‌ صورت خودکار می‌تواند تمامی تجهیزات و ماشین‌آلات را در کنترل بگیرد و تمامی افراد حاضر در محل خطر را به‌سرعت و با استفاده از فناوری آگاه ساخته و در حداقل زمان ممکن عملیات تخلیه هدفمند را رقم بزند.

ضرورت حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان
رییس مرکز نوآوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی تهران ضمن اشاره به فعالیت‌های این مرکز گفت: باتوجه به ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در اتاق تهران و در راستای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تیم‌های فناورپایه دارای سطح تکنولوژی پیشرفته، اقدام به برگزاری سلسله رویدادهای پیوند با محوریت تبادل فناوی و جذب سرمایه کرده‌ایم.
سحر بنکدارپور با اشاره به رویدادهایی که پیش از این توسط مرکز نوآوری و تحول دیجیتال برگزار شد، ادامه داد: در این رویداد بر هوشمندسازی معدن و صنایع معدنی تمرکز کرده و با همکاری صندوق پژوهش و فناوری وستا و سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی این رویداد را برنامه‌ریزی و برگزار کردیم.
او در مورد روال رویداد گفت: فراخوان این رویداد در مرداد ماه سال‌جاری در سایت اتاق تهران منتشر شد. در پی این فراخوان حدود ۲۲‌تیم جهت حضور ثبت‌نام کردند. از این میان ۱۱‌طرح، طی غربالگری که صورت گرفت، برگزیده شدند. سپس در تاریخ ۱۷دی جلسه منتورینگی با حضور منتورهای برجسته اکوسیستم نوآوری برگزار شد و براساس شاخص‌هایی که مدنظر قرار گرفته بود هفت طرح جهت ارائه در روز نهایی انتخاب شدند.
بنکدارپور اظهار کرد: برای اینکه سرمایه‌گذاران به اطلاعات این طرح‌ها دسترسی داشته باشند کتابچه‌ای از آنها تهیه شده که برای آشنایی بیشتر با طرح‌ها در اختیار سرمایه‌گذاران قرار خواهد گرفت. بنکدارپور ضمن تشریح فعالیت‌های مرکز نوآوری و تحول دیجیتال گفت: این مرکز همچنین کارگاه‌های مهارت‌محوری را برگزار می‌کند که موضوعاتی مانند معدن و هوشمندسازی فرآیندهای معدنی را پوشش می‌دهند. علاوه بر این، همایش‌هایی با تمرکز بر تکنولوژی‌های روز، به ‌ویژه هوش‌مصنوعی برگزار می‌شود.

چالش‌های رشد ۱۳درصدی
نایب‌رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات معدنی ایران در ادامه رویداد بر ضرورت هوشمندسازی صنعت معدن کشور تاکید کرد و گفت: طبق برنامه توسعه هفتم، پیش‌بینی شده که بخش معدن باید به رشد ۱۳‌درصدی دست پیدا کند اما این هدف تنها با بهره‌گیری از فناوری‌ها و تکنولوژی‌های نوین قابل‌تحقق است بنابراین، هوشمندسازی در این حوزه دیگر یک انتخاب نیست بلکه به یک الزام ملی تبدیل شده است. اگر این تحول رخ ندهد، صنعت معدن ایران حرفی برای گفتن نخواهد داشت.
کامران وکیل با اشاره به وضعیت فعلی صنعت معدن ایران گفت: متاسفانه، در مقایسه با سایر بخش‌های اقتصادی، صنعت معدن یکی از عقب‌مانده‌ترین صنایع کشور است؛ چه از نظر ماشین‌آلات و چه از نظر روش‌های استخراج و اکتشاف. فرآیندهای اکتشافی ما همچنان به‌ صورت ۱۰۰درصد سنتی انجام می‌شود و هیچ فناوری مدرنی وارد این صنعت نشده است. این در حالی است که ایران با دارا بودن یک درصد جمعیت جهان و ۷‌درصد منابع معدنی دنیا، نباید در چنین شرایطی از نظر فناوری قرار داشته باشد.
او با انتقاد از نبود پیشرفت در حوزه فناوری صنعت معدن گفت: در این صنعت حتی نمی‌توان محصولی را یافت که عرضه و با استقبال خوبی روبه‌رو شده باشد. برای مثال از سال۱۳۹۱ بحث نرم‌افزاری برای محاسبه حقوق دولتی در صنعت معدن را مطرح کردیم اما امروز که در سال۱۴۰۳ هستیم، هنوز نتوانسته‌ایم چنین نرم‌افزاری را عملیاتی کنیم. نرم‌افزاری که مشخص کند یک معدن چه مقدار استخراج کرده و چه میزان حقوق دولتی باید پرداخت کند اما همچنان در این زمینه هیچ پیشرفتی نداشته‌ایم.
وکیل با اشاره به ظرفیت بالای بازار معدن در ایران گفت: صنعت معدن در کشور ما یک بازار بسیار بزرگ است. در هر نقطه‌ای از دنیا که چنین بازاری وجود داشته باشد، نهایت استفاده از فناوری برای بهره‌برداری بهینه از آن انجام می‌شود اما در ایران، هنوز قدم اول در این مسیر برداشته نشده است.
او به اهمیت فناوری اطلاعات در دنیای امروز پرداخت و گفت: در حال حاضر، سران و افراد بانفوذ دنیا، متخصصان فناوری اطلاعات را در اطراف خود جمع می‌کنند. دنیا تغییر کرده و امروز فناوری حرف اول را می‌زند اما در حوزه فناوری و هوشمندسازی معادن در ایران، چه در بخش حاکمیت و چه در بخش‌خصوصی، شرایط به‌گونه‌ای است که می‌توان گفت پیشرفت چندانی نداشته‌ایم.
وکیل بر ضرورت تحول در صنعت معدن از طریق هوشمندسازی تاکید کرد و گفت: بدون تحول فناورانه، صنعت معدن ایران نه‌تنها به رشد پیش‌بینی‌شده دست نخواهد یافت بلکه نمی‌تواند جایگاه خود را در عرصه جهانی حفظ کند.

ضرورت هوشمندسازی معادن برای جلوگیری از فجایع
یک فعال اقتصادی در ادامه این رویداد، به اهمیت دیجیتالی کردن صنعت معدن اشاره کرد و گفت: فاجعه معدن طبس در ۳۱ شهریور ۱۴۰۳ که در خاطره جمعی ما ثبت شده، تلنگری جدی بود.‌ ای‌کاش هوشمندسازی و دیجیتالی کردن معادن ۵ یا ۱۰‌سال پیش در کشور آغاز شده بود تا شاید از بروز چنین حوادثی جلوگیری می‌شد. ما امروز اینجا گردهم آمده‌ایم با حضور استارتاپ‌ها و سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به حوزه معدن، تا از ایده‌های نوآورانه برای تحول در این صنعت حمایت کنیم و ۲۰‌سال بعد نگوییم چرا فجایعی مشابه طبس رخ داد.
امیر قدیری با اشاره به تلاش استارتاپ‌های حاضر در این رویداد گفت: هدف این رویداد، ایجاد فرصتی برای ارائه و اجرای ایده‌های نوآورانه در حوزه هوشمندسازی معادن است. استارتاپ‌هایی که اینجا هستند، در تلاشند تا فناوری‌های نوین را به معادن ایران وارد کنند و فرهنگ هوشمندسازی را در این صنعت گسترش دهند. از میان ۲۴ طرحی که دریافت شد، ۲۳‌طرح پذیرفته شدند و پس از جلسات منتورینگ و بررسی‌های دقیق، هفت ‌طرح نهایی انتخاب شدند که قابلیت‌های جذاب و تحول‌آفرینی در حوزه معدن دارند.
او در ادامه به آمارهای جهانی و جذابیت بازار هوشمندسازی معادن اشاره کرد و گفت: ۴۰ شرکت برتر حوزه معدن در جهان، از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۲ سرمایه‌گذاری گسترده‌ای انجام داده‌اند و در سال۲۰۱۲، این سرمایه‌گذاری به ۱۶۹‌میلیارد دلار رسید. همچنین پیش‌بینی می‌شود که بازار جهانی هوشمندسازی معادن تا سال۲۰۲۵ به ارزش ۵/‏۳۴میلیارد دلار برسد. منطقه آسیا، شامل ایران تا ژاپن و روسیه، به دلیل ظرفیت‌های بالا، از مهم‌ترین مناطق برای رشد این صنعت خواهد بود.

اهمیت تامین مالی در اکوسیستم نوآوری
در ادامه قائم‌مقام دبیرکل اتاق بازرگانی تهران ضمن تشریح خدمات و مسوولیت‌های اتاق بازرگانی تهران گفت: اتاق بازرگانی تهران قدیمی‌ترین اتاق کشور است و بخش عمده‌ای از فعالان اقتصادی کلیدی کشور در عضویت این اتاق هستند. هدف ما ارائه خدماتی متناسب با نیازهای فضای فعلی کسب‌وکارها است و یکی از حوزه‌هایی که بر آن تمرکز ویژه داریم، نوآوری است.
سپهر برزی‌مهر با اشاره به اهمیت روزافزون نوآوری در کسب‌وکارها گفت: در سال۱۳۹۹، با درک ضرورت نقش نوآوری در اقتصاد و کسب‌وکار، مرکز نوآوری و تحول دیجیتال در اتاق بازرگانی تهران تاسیس شد. این مرکز در اکوسیستم نوآوری، ماموریت‌هایی در پنج محور کلیدی شامل حکمرانی، توسعه بازار، پژوهش، توسعه فناوری و تامین مالی تعریف کرده و با شناسایی شرکای کلیدی در هر بخش، همکاری‌هایی را شکل داده است.
او افزود: اتاق بازرگانی تهران تلاش کرده است در سطح سیاستگذاری ورود و به سیاستگذاران کمک کند تا تصمیمات حرفه‌ای‌تری اتخاذ کنند. ارتباطات موثری با معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و بخش‌های مختلف مجلس برقرار شده است. یکی از دستاوردهای مهم در این زمینه، طرح موضوع اعتبار مالیاتی در قانون جهش تولید دانش‌بنیان در سال گذشته بود.
برزی‌مهر در بخش دیگری از سخنان خود به اهمیت پژوهش و آینده‌پژوهی در اکوسیستم نوآوری اشاره کرد و گفت: اتاق بازرگانی تهران ظرفیت بالایی در حوزه پژوهش دارد و مطالعات متعددی در این زمینه انجام داده است. ما آمادگی داریم از طرح‌های پژوهشی پیشنهادی از سوی تشکل‌ها و فعالان حوزه پژوهش حمایت کنیم.
او در ادامه با اشاره به اهمیت تامین مالی در اکوسیستم نوآوری گفت: ما توانسته‌ایم همکاری‌های موثری با شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بخش‌خصوصی و نهادهای مالی ایجاد کنیم تا فرآیند به‌هم‌رسانی سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر را تسهیل کنیم.
برزی‌مهر با بیان اینکه اتاق بازرگانی تهران با استفاده از ظرفیت ۴۰هزار عضو خود و شبکه ارتباطی گسترده‌ای که در تشکل‌های تخصصی دارد، به توسعه بازار محصولات و خدمات نوآورانه کمک می‌کند، تصریح کرد: یکی از اقدامات ما ایجاد یک پنجره واحد برای موضوعات دانش‌بنیان و نوآوری بوده است. این درگاه به فعالان این حوزه کمک می‌کند تا بتوانند به‌سادگی با بخش‌های مختلف اکوسیستم ارتباط برقرار کنند.
او همچنین از برنامه‌های اتاق تهران برای فرهنگ‌سازی و توانمندسازی نسل جوان خبر داد و گفت: مرکز نوآوری و تحول دیجیتال، نسل Z را هدف قرار داده است تا این نسل را با ادبیات اقتصادی و نوآوری آشنا و آنان را به فضای کسب‌وکار و مهارت‌های اقتصادی علاقه‌مند کند.
منبع: روزنامه جهان صنعت