هر چند امسال مشکلات فولادی‌ها کم نبوده که از جمله می‌توان به تحریم‌، کمبود انرژی، مشکلات زیرساختی اشاره کرد اما مساله نرخ ارز نیمایی مشکلات را دوچندان کرده است. این وضعیت نشان می‌دهد که سیاست‌های داخلی کشور، تاثیر مستقیمی بر عملکرد صنعت فولاد ایران داشته است. تاجایی‌که کارشناسان باور دارند که کاهشی‌بودن روند صادرات فولاد ایران ربطی به سیاست کشور‌های همسایه ندارد و سیاست‌های داخلی عامل اصلی است. از ابتدای سال فولاد و زنجیره فولاد مجاب شد که ۱۰۰‌درصد ارز حاصل از صادرات خود را به نرخ نیمایی برگرداند. این در حالی است که صادرکنندگان بخش خصوصی علاقه‌ای ندارند کالایی که با نرخ آزاد از بازار داخلی خریداری می‌کنند را با نرخ نیمایی بفروشند و متحمل ضرر شوند. با وجود اعتراضات فعالان بخش خصوصی و تشکل‌ها در نهایت در مهرماه شاهد حل مشکلات ارزی برخی فلزات پایه شدیم اما مساله ارز در زنجیره فولاد همچنان پابرجا است، موضوعی که باعث کاهش صادرات فولاد شده است.
البته طبق اعلام اخیر بانک مرکزی از اول بهمن ماه شرکت‌های پتروشیمی، پالایشی، فولادی، فلزات اساسی رنگین و فرآورده‌های نفتی هم ارز خود را در بازار توافقی عرضه می‌کنند. بانک مرکزی در خصوص شکل‌گیری و تعمیق بازار یکپارچه ارز در کشور اطلاعیه شماره یک خود را منتشر کرد. در این اطلاعیه آمده است: در راستای تکمیل اقدامات انجام‌شده برای ایجاد و راه‌اندازی بازار ارز تجاری کشور، تاکنون علاوه‌بر طراحی سامانه‌های مورد نیاز، گروه‌های مختلف صادرکنندگان و واردکنندگان از طریق هماهنگی‌های انجام‌شده با اتاق بازرگانی ایران و وزارت صنعت، معدن و تجارت، به بازار ارز تجاری وارد شده‌اند و نسبت به انجام معامله اقدام کرده‌اند.
براساس آنچه در بخشنامه شماره ۲۰۵۳۶۸/‏۰۳ مورخ ۲۶/‏۰۸/‏۱۴۰۳ اعلام شده است تا روز دوشنبه مورخ ۲۶/‏۰۹/‏۱۴۰۳ کلیه صادرکنندگان مشمول بند (۲) ماده (۸) آیین‌نامه اجرایی تبصره (۶) بند (ه) ماده(۲) مکرر قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز به‌منظور رفع تعهد صادراتی از طریق واگذاری ارز حاصل از صادرات به دیگران، ملزم هستند که ارزهای مذکور را از طریق بازار ارز تجاری مرکز مبادله ارز و طلای ایران عرضه کنند.
براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، مقرر شده سایر صادرکنندگان مشمول بند(۱) ماده(۸) آیین‌نامه مذکور شامل شرکت‌های صادرکننده محصولات پتروشیمی، پالایشی، فولادی، فلزات اساسی رنگین و فرآورده‌های نفتی، از تاریخ ۰۱/‏۱۱/‏۱۴۰۳ در چارچوب آیین‌نامه مذکور و تصمیمات کارگروه برگشت ارز حاصل از صادرات، از طریق بانک‌های عامل نسبت به عرضه ارز در بازار ارز تجاری مرکز مبادله ارز و طلای ایران اقدام نموده و رفع تعهد صادراتی نمایند.همچنین حسب هماهنگی‌ با وزارتخانه‌های مرتبط و وزارت صنعت، معدن و تجارت، واردکنندگانی که دارای تخصیص معتبر با محل تامین ارز از طریق مرکز مبادله ارز و طلا هستند، باید از تاریخ ۰۱/‏۱۱/‏۱۴۰۳ و از طریق بانک‌های عامل نسبت به خرید ارز از بازار ارز تجاری مرکز مبادله ارز و طلای ایران اقدام نمایند.
براساس این اطلاعیه و در راستای تسهیل تجارت خارجی کشور، توسعه بازار ارز تجاری و مدیریت بازار ارز، از روز شنبه مورخ ۲۴/‏۰۹/‏۱۴۰۳ عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان در سامانه نظام یکپارچه معاملات ارزی (نیما) می‌توانند نسبت به انجام معامله براساس نرخ‌های توافقی اقدام کنند.
این مساله از آنجایی مهم است که بخش عمده‌ای از صادرات کشور توسط بخش خصوصی انجام می‌شود که سیاست‌های اشتباه باعث شده تمایلی به سرمایه‌گذاری کلان نداشته باشند. این در حالی است که کشور‌های همسایه ما، سهم قابل‌توجهی از بازار وارداتی را در اختیار دارند.
عوامل کاهش صادرات فولاد
در این خصوص تحلیلگر ارشد بازار فولاد و سنگ‌آهن بیان کرد: ارز نیمایی و تحریم‌های خارجی در کنار هم، نه‌تنها باعث کاهش صادرات فولاد شده‌اند بلکه توان رقابت ایران را در بازارهای جهانی به شدت کاهش داده‌اند.
کیوان جعفری‌طهرانی، کارشناس ارشد بازار فولاد و سنگ‌آهن در این خصوص گفت: کاهشی بودن روند صادرات فولاد ایران ربطی به کشور‌های همسایه ندارد و به سیاست‌های اشتباهی برمی‌گردد که از ابتدای سال وضع شده‌اند که در نهایت فولاد و زنجیره فولاد را مجاب کرد ۱۰۰‌درصد ارز حاصل از صادرات خود را به نرخ نیمایی بازگرداند.
وی ادامه داد: مسعود پزشکیان در زمان نامزدی ریاست‌جمهوری، وعده حل مشکلات اقتصادی کشور را داد که در مهرماه شاهد حل مشکلات ارزی برخی فلزات پایه بودیم اما مساله ارز در زنجیره فولاد همچنان پابرجا مانده است؛ این موضوع بزرگ‌ترین عاملی است که باعث کاهش صادرات فولاد شد چراکه صادرکنندگان بخش خصوصی علاقه‌ای ندارند کالایی که با نرخ آزاد از بازار داخلی خریداری می‌کنند را با نرخ نیمایی بفروشند و متحمل ضرر شوند.
تحلیلگر ارشد بازار فلزات توضیح داد: اگرچه بخشنامه اصلاح‌ شده و امکان اقدام برای واردات ماشین‌آلات و تجهیزات را فراهم کرده است اما نباید فراموش کرد که بخش عمده‌ای از صادرات کشور توسط بخش خصوصی و تجار صورت می‌گیرد که این افراد به دلیل ماهیت فعالیت خود، تمایلی به سرمایه‌گذاری کلان در واردات ماشین‌آلات و تجهیزات ندارند. در واقع، واردات این تجهیزات تنها در صورتی توجیه اقتصادی دارد که واحد تولیدی (کارخانه) وجود داشته باشد و بتوان از این تجهیزات در فرآیند تولید استفاده کرد.
جعفری‌طهرانی بیان کرد: کشور‌های همسایه ما که تحت تحریم نیستند، سهم قابل‌توجهی از بازار وارداتی را در اختیار دارند. مشکل اصلی ما تنها تحریم‌های خارجی نیست، بلکه تحریم‌های داخلی نیز بی‌تاثیر نبودند و طبیعتا به تدریج بازار‌های سنتی ما در حاشیه خلیج‌فارس که پیشتر مشتریان محصولات فولادی ما بودند، به سمت خرید کالا‌های چینی روی آورده‌اند.وی اضافه کرد: چین با افتخار اعلام کرده تا پایان دسامبر ۲۰۲۴ کل صادرات فولاد میانی که به کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس به ویژه امارات و عربستان صادر کرده است به ۲۰‌میلیون تن خواهد رسید. این میزان به صادرات نزدیک ۹۰‌میلیون تنی چین که تا پایان دسامبر خواهد بود حدود یک‌چهارم صادرات به منطقه‌ای است که ما حضور داریم و نشان می‌دهد که از نظر رقابت قیمتی به‌دلیل مسائل متعددی که وجود دارد از قبیل مساله تحریم و ارز نتوانستیم صادرات خوبی را در این منطقه به همراه داشته باشیم.این تحلیلگر بازار فلزات بیان کرد: ناترازی انرژی تاثیر مستقیمی بر صادرات فولاد دارد؛ در فصولی که تقاضا و قیمت‌ها در بازار جهانی مناسب است، به‌دلیل قطعی برق در تابستان و قطع گاز در زمستان، تولید فولاد در کشور کاهش می‌یابد. این ناترازی باعث می‌شود نتوانیم در فصل مناسب کاری، محصولات فولادی را به بازار‌های صادراتی عرضه کنیم و در نتیجه، هم تولید و هم صادرات فولاد با اختلال مواجه می‌شود.
جعفری‌طهرانی اظهار داشت: تاثیر قوانین ارز نیمایی بر کاهش صادرات زنجیره فولاد، بسیار بیشتر از ناترازی انرژی است، دلیل این امر وجود مازاد گندله در کشور است؛ گندله مازاد، به دلیل توقف تولید آهن اسفنجی در فصل زمستان، نمی‌تواند به‌طور کامل جذب بازار داخلی شود. در صورتی که اگر مشکلات ناشی از ارز نیمایی حل می‌شد، حتی در زمان ناترازی انرژی نیز می‌توانستیم حجم بیشتری از محصولات فولادی را صادر کنیم.

تحریم‌ها؛ عامل اصلی عقب‌ماندگی ایران در رقابت‌های معدنی
این تحلیلگر بازار فلزات در ادامه در پاسخ به این سوال که مهم‌ترین دلیل عقب‌ماندن ما از سایر کشور‌های معدنی چیست، گفت: در درجه اول، دوم و سوم تحریم‌ها عامل اصلی عقب‌ماندن ما در بخش معدن با سایر کشور‌ها بوده است که حتی باعث شده جذب سرمایه‌گذاری خارجی در این خصوص اتفاق نیفتد.
جعفری‌طهرانی بیان کرد: فراموش نکنیم آخرین سابقه حضور و سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در فعالیت‌های معدنی ایران به بیش از ۲۰ سال گذشته برمی‌گردد که تجربه ناموفقی بوده که این اتفاق نیز حتی قبل از تحریم‌های گسترده علیه ایران رخ داده است.
وی اظهار داشت: عربستان سعودی نمونه موفقی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش معدن است؛ عربستان سعودی از سال ۲۰۰۶ سرمایه‌گذاری در فرآوری تیتانیوم را شروع کرد و به‌دلیل نداشتن تکنولوژی کافی با شرکت کریستال آمریکا به توافق رسیدند و کارخانه فرآوری تیتانیوم را در خاک عربستان احداث کردند، بدین ترتیب عربستان سعودی از ۲۰۰۶ به تولیدکننده روتیل (محصول فرآوری شده تیتانیوم) و شمش تیتانیوم تبدیل شده است.
جعفری طهرانی اضافه کرد: با اینکه در عربستان ماده اولیه تیتانیوم زیادی وجود ندارد و گا‌هی از همسایه‌های آفریقایی واردات را انجام می‌دهند، اما در حال حاضر چین، ژاپن و روسیه به ترتیب رتبه‌های اول تا سوم و عربستان سعودی رتبه چهارم تولید تیتانیوم جهان را به خود اختصاص داده‌اند که این نشان‌دهنده سرعت و برنامه‌ریزی دقیق این کشور در صنعت تیتانیوم و معدن است.
این تحلیلگر بازار فلزات توضیح داد: عربستان سعودی ۱۹ سال پیش، یعنی بسیار زودتر از ما، به فکر جایگزینی معدن به جای نفت افتاد و روی سرمایه‌گذاری در بخش معدن تمرکز کرد؛ تمام این سرمایه‌گذاری‌ها، از جمله ۱۷۰‌میلیارد دلاری که اخیرا برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های معدنی اعلام شده است، از منابع خارجی تامین می‌شود بنابراین یکی از دلایل اصلی این پیشرفت، جذب سرمایه‌گذاری خارجی است.
به گفته وی، یکی دیگر از تاثیرات مخرب تحریم‌ها، عدم امکان واردات ماشین‌آلات و فناوری‌های جدید است که این مساله نیز یکی از مشکلات عمده‌ای است که همچنان گریبانگیر صنعت کشور است. تحلیلگر ارشد بازار فلزات گفت: دلیل سوم تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد کشور، بی‌ثباتی نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی است به‌طوری که طی ۱۰سال گذشته شاهد نوسانات شدید نرخ ارز بوده‌ایم که شرایط سرمایه‌گذاری را دشوارتر کرده و درآمد‌های ارزی کشور را کاهش داده است. بازگشت ترامپ به قدرت نیز می‌تواند بر صادرات نفت ایران تاثیر منفی بگذارد و مشکلات اقتصادی کشور را تشدید کند بنابراین چطور می‌توان پروژه‌های معدنی را بدون کمک سرمایه‌گذاران خارجی و صرفا با بنیه مالی خودمان پیش برده و انجام بدهیم.

کاهش جذابیت کنسانتره کم‌عیار ایران برای بازار چین
کارشناس ارشد بازارهای جهانی گفت: صادرات محصولات کم‌عیار از ایران مانند کنسانتره ۶۲ درصد، با استقبال چندانی مواجه نیست چراکه چین به محصولات با عیار بالاتر نیاز دارد.
کیوان جعفری‌طهرانی در خصوص وضعیت بازار سنگ‌آهن مطرح کرد: در حال حاضر، بازار سنگ‌آهن جهانی به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی و کاهش تقاضا، در محدوده قیمتی ۱۰۰ دلار به علاوه یا کمتر از ۴ دلار نوسان خواهد داشت که پیش‌بینی می‌شود حداقل برای یک ماه آینده همین روند را شاهد باشیم. البته دو هفته پیش قیمت این محصول به ۹۶ دلار و ۸۰ سنت رسید که به‌ نظر می‌رسید کف قیمتی در محدوده ۹۶ تا ۱۰۴ دلار باشد.
وی ادامه داد: از طرفی، قیمت ۱۰۶ دلار، به‌ طور واقعی قابل حفظ نبود و نتوانست تثبیت شود بنابراین مجددا به کمتر از ۱۰۴ دلار رسید. شرایط اقتصادی چین و میزان تولید و مصرف فولاد آن نشان می‌دهد، نیاز این کشور بیشتر به سنگ‌آهن کم‌عیار و گندله متمرکز است. جالب اینکه ترجیح چین در این شرایط، خرید گندله به‌جای کنسانتره است چراکه قیمت‌های فعلی در محدوده کم‌عیارها نوسان دارد.
کارشناس ارشد بازارهای جهانی افزود: احتمالا بازار تا ژانویه در همین محدوده قیمتی باقی بماند؛ مگر اینکه هیجانات ناشی از تصمیمات کلان اقتصادی تغییراتی ایجاد کند. اگر اخباری منتشر شود که چین تصمیم دارد تنش‌های تجاری با آمریکا را کاهش دهد، خبر مثبتی خواهد بود اما باید دید آیا آمریکا و سیاست‌مداران این رویکرد را قبول می‌کنند یا خیر.
جعفری طهرانی معتقد است، سیاست‌های جدید تعرفه‌ای آمریکا بر واردات فولاد از کانادا و مکزیک، می‌تواند بر بازار منطقه‌ای ما تاثیر اندکی داشته باشد اما همچنان چین، بزرگ‌ترین بازیگر بوده و پس از آن هند نیز تاثیر قابل‌توجهی دارد.
وی با بیان اینکه قیمت سنگ‌آهن داخلی، ارتباط خود را با قیمت جهانی از دست داده است، گفت: نرخ فولاد داخلی و خارجی نسبت‌به قیمت سنگ‌آهن و مشتقات آن نزدیک‌تر هستند که این مساله باعث شده صادرات محصولات کم‌عیار از ایران مانند کنسانتره ۶۲ درصد، با استقبال چندانی مواجه نشود زیرا چین به محصولات با عیار بالاتر نیاز دارد.
کارشناس ارشد بازارهای جهانی خاطرنشان کرد: بنابراین برای بهبود جایگاه ایران در بازار جهانی، توجه بیشتر به تولید و صادرات گندله با کیفیت بالا ضروری است. همچنین مدیریت بهتر در پیوند بین قیمت داخلی و خارجی می‌تواند به توسعه پایدار بازار داخلی و بین‌المللی کمک کند.

منبع: روزنامه جهان صنعت