تنش‌های ژئوپلیتیک در چندسال اخیر، فشار محسوسی بر زنجیره‌های تامین بین‌المللی وارد آورده است، یافته‌‌‌‌های حاصل از بررسی‌‌‌‌های اخیر «بانک‌های مرکزی یوروسیستم» نشان می‌دهد که افزایش میزان نهاده‌‌‌‌های حیاتی تولیدشده در چین و قرارگرفتن شرکت‌های بزرگ در معرض تاثیرات ناشی از این تولیدات و پیامدهای برآمده از آنها به‌ویژه در آلمان، همچنان بالاست.

برای کاهش این وابستگی‌‌‌‌ها بسیاری از شرکت‌ها راهبردهای ریسک‌‌‌‌زدایی را به‌کار می‌گیرند که عمدتا با «جایگزینی تامین‌‌‌‌کنندگان چینی» با سایر تامین‌‌‌‌کنندگان به‌ویژه تامین‌‌‌‌کنندگان مستقر در اتحادیه اروپا همراه بوده‌است، با این‌حال در صورت تشدید تنش‌ها که منجر به افزایش موانع در حوزه تجارت و سرمایه‌گذاری‌های خارجی بین چین و غرب می‌شود، سهم بزرگی از شرکت‌های اروپایی نیز از طریق «افزایش نااطمینانی‌‌‌‌ها» و «اختلال در تجارت» تحت‌تاثیر قرار خواهند گرفت؛ روندی که می‌تواند به‌عنوان الگویی قابل‌بررسی در مورد سایر مناطق نیز مورد ارزیابی قرار بگیرد.

همان‌طور که در ابتدا نیز تاکید شد، بروز فزاینده تنش‌های ژئوپلیتیک اخیر، فشار قابل‌توجهی بر زنجیره‌های تامین بین‌المللی وارد کرده‌است و چشم‌‌‌‌انداز «گسست تجاری» را درمیان ابتکارات سیاسی گسترده در راستای کاهش آسیب‌‌‌‌پذیری‌‌‌‌های متاثر از عوامل خارجی، قوت بخشیده است. تشدید تنش‌ها بین اقتصادهای غربی و چین می‌تواند به اختلالات قابل‌توجهی در تجارت‌جهانی و فعالیت‌های اقتصادی منجر شود.

چین بر تولید تعداد قابل‌ملاحظه‌ای از محصولات استراتژیک در جهان تسلط دارد که برای تولید جهانی، مساله‌ای ضروری محسوب می‌شوند و از همین رو، جایگزینی آنها نیز دشوار است. در تلاش مشترک یوروسیستم برای درک بهتر سطح مواجهه اقتصادهای اروپایی با منابع نهاده‌‌‌‌های حیاتی تولیدشده در چین، در طول سال‌۲۰۲۳، «بانک ایتالیا»، «بانک اسپانیا» و «دویچه بوندس‌بانک آلمان» از مجموعه‌‌‌‌ای از سوالات هماهنگ در راستای بررسی و افکارسنجی از وضعیت شرکت‌های تولیدی در این حوزه استفاده کردند. همان سوالات درنظرسنجی اجرا شده توسط بانک‌مرکزی اروپا نیز مورد‌استفاده و با سوالاتی جدید ادغام شدند.

روشن است که اجرای نظرسنجی‌‌‌‌های درون‌‌‌‌کشوری با هدف درک نحوه رویارویی شرکت‌ها و پاسخ آنها به ریسک‌های ژئوپلیتیک تاکنون امری کمیاب و ابتکاری نوین بوده‌است. استثناهای قابل‌توجه شامل بررسی‌‌‌‌های صورت‌گرفته توسط نهادهایی چون EIB و EBRD برای بررسی وضعیت شرکت‌های اروپایی انجام شده که در مورد «اختلالات زنجیره تامین» و «اقدامات انجام‌شده توسط شرکت‌ها برای افزایش انعطاف‌‌‌‌پذیری» بوده‌است. شواهد حاصل از بررسی‌‌‌‌های یوروسیستم که در این پژوهش ارائه‌‌‌‌شده به صراحت بر «مواجهه با ریسک‌های ژئوپلیتیک» و «راهبردهای ریسک‌‌‌‌زدایی شرکت‌ها» متمرکز است.

هدف این نظرسنجی‌‌‌‌ها، درک مسیرهایی است که هم تنش‌های ژئوپلیتیک و هم شیوه واکنش به آنها را در دستور کار قرار می‌دهد؛ روندی که ممکن است بر اقتصاد تاثیرات اساسی بگذارد. پرسش‌‌‌‌های اصلی حول محور «تهدیدات ناشی از نهاده‌‌‌‌های چینی» است که شرکت‌ها آن را برای فعالیت‌های خود «بسیار حیاتی» می‌دانند.

تعداد شرکت‌هایی که درنظرسنجی‌‌‌‌ها مورد پرسش قرارگرفته‌‌‌‌اند، در مجموع حدود ۱۴‌هزار شرکت به نمایندگی از اقتصاد آلمان، ایتالیا و اسپانیا بوده‌اند. نتایج با تمرکز بر شرکت‌های تولیدی با حداقل ۲۰کارمند (حدود ۴۵۰۰‌شرکت) متمرکز است و ۶۵شرکت بزرگ، عمدتا چندملیتی و با فعالیت‌های مهم در اتحادیه اروپا نیز در این فرآیند مورد ارزیابی قرارگرفته‌‌‌‌اند.

یافته‌‌‌‌ها
براساس این سه نظرسنجی کشوری در حوزه کسب‌وکار، بخش بزرگی از اقتصاد آلمان، ایتالیا و اسپانیا به‌طور بالقوه در معرض «توقف ناگهانی در منبع‌‌‌‌یابی نهاده‌‌‌‌های حیاتی چینی» قرار دارند. این امر به‌ویژه در مورد آلمان بیشتر صدق می‌کند؛ جایی‌که بیش از یک‌سوم شرکت‌های تولیدی به چنین نهاده‌‌‌‌هایی بیشتر متکی هستند. آسیب‌‌‌‌پذیری شرکت‌های تولیدی اسپانیایی و ایتالیایی نیز نسبتا بالا است و به ترتیب ۲۰ و ۱۷‌درصد از این شرکت‌های تولیدی را شامل می‌شود.

این آسیب‌‌‌‌پذیری همچنین در بین شرکت‌ها به شکلی «ناهمگن» رخ می‌دهد، به‌طوری که «شرکت‌های تولیدی بزرگ‌‌‌‌ تقریبا دو‌برابر بیش از شرکت‌های کوچک در معرض خطرات ناشی از نهاده‌های حیاتی چینی قرار دارند.»

لازم به تاکید است که شواهد نظرسنجی با نشانه‌های حاصل از داده‌های تجاری کل مطابقت دارد و نشان می‌دهد که آلمان نسبت به دو کشور دیگر سهم بیشتری از نهاده‌‌‌‌های حیاتی را از چین وارد می‌کند. با این حال، این سهم واردات تنها بین ۲ تا ۵‌درصد است که نشان می‌دهد داده‌های تجاری کل، ممکن است اهمیت این نهاده‌‌‌‌های حیاتی-از نظر قابلیت جایگزینی و ریسک‌های ژئوپلیتیک-را برای فرآیندهای تولید شرکت‌ها کمتر نشان دهد.

به همین‌ترتیب، شواهد به‌دست آمده از بررسی شرکت تحقیقاتی ECB نشان می‌دهد که «چین منبع اصلی نهاده‌‌‌‌های حیاتی برای شرکت‌های چندملیتی بزرگ» است. نزدیک به ۴۰‌درصد از پاسخ‌‌‌‌دهندگان، چین را به‌عنوان صادرکننده پرریسک نهاده‌‌‌‌های حیاتی معرفی کرده‌اند، همچنین بیش از ۶۰‌درصد از پاسخ‌دهندگان، چین را به‌عنوان یک ریسک (بالقوه) برای زنجیره تامین در بخش فعالیتی خود درنظر گرفته‌‌‌‌اند.

احساس آنها نسبت به شرکای دیگر در مورد آسیب‌‌‌‌پذیری و همچنین درک ریسک، نسبت به چین، به‌طور قابل‌توجهی کمتر است. بررسی‌‌‌‌ها نشان می‌دهد که در حال‌حاضر، سهم مهمی از شرکت‌ها راهبردهایی را برای کاهش ریسک خود در‌برابر چین اجرایی کرده‌اند؛ تعداد پرشمارتری در آلمان (۴۰‌درصد) نسبت به ایتالیا (۳۰‌درصد) و اسپانیا (۲۲‌درصد).

تعداد قابل‌‌‌‌توجه دیگری از شرکت‌های تولیدی نیز درنظر دارند تا پایان سال‌۲۰۲۴ این کار را انجام دهند (حدود ۲۰‌درصد در آلمان و ایتالیا و ۲۷‌درصد در اسپانیا). با این‌وجود، هنوز سهم بالایی از شرکت‌های در معرض خطر، به‌ویژه در ایتالیا و اسپانیا وجود دارند که نه برای ریسک‌‌‌‌زدایی اقدام کرده‌اند و نه در فکر انجام اقدامی هستند.

این شرکت‌ها اغلب با نهاده‌‌‌‌های حیاتی که به سختی جایگزین می‌شوند، سر و کار دارند که جایگزینی آنها طولانی‌‌‌‌ترین زمان را نیاز دارد.
منبع: دنیای اقتصاد