براساس نظر کارشناسان با توجه به ظرفیت‌های ایجاد شده در هر یک از حلقه‌های زنجیره ارزش و هدفگذاری تولید ۵۵‌میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴، کمبود سنگ‌آهن برای واحدهای کنسانتره‌سازی و کمبود ظرفیت گندله‌سازی برای واحدهای تولید آهن‌اسفنجی کاملا قطعی به نظر می‌رسد. حالا گفته می‌شود که اوج بحران کمبود سنگ‌آهن در ۱۴ سال دیگر خود را نشان خواهد داد، به این صورت که از حدود هفت سال آینده شاهد این کاهش خواهیم بود و در سال ۱۴۱۸ به اوج خود می‌رسد.
ایران با داشتن بیش از ۵‌میلیارد تن ذخیره زمین‌شناسی و ۵/۳‌میلیارد تن ذخیره قطعی در رتبه ۱۲ جهان قرار دارد. با توجه به اینکه اصلی‌ترین مصرف‌کننده سنگ‌آهن، صنعت فولاد است، می‌توان گفت تقریبا ۹۸‌درصد سنگ‌آهن استخراج شده در سطح جهان در صنعت فولاد استفاده می‌شود. براساس آمارها ما در سال ۱۴۰۲ بالغ بر ۹۰‌میلیون تن سنگ‌آهن استخراجی داشتیم که تقریبا مشابه سال قبل‌تر بوده است. این در حالی است که برای استفاده حداکثری از ظرفیت خطوط تولید زنجیره فولاد، حدود ۳۰‌میلیون تن کسری سنگ‌آهن داریم.
در این بین اصلی‌ترین راه‌حل برای حل بحران سنگ‌آهن، انجام اکتشافات است که نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان و پرریسک دارد و باید با برنامه‌ریزی اصولی به این موضوع پرداخت اما کشور ما در مقایسه با کشورهای معدن‌خیز از نظر کمیت فعالیت‌های اکتشافی وضعیت مطلوبی ندارد، به عنوان مثال استرالیا تنها در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۱‌میلیون متر حفاری اکتشافی انجام داده است در حالی که در ایران طی سال‌های ۱۴۰۲ حدود ۵۵۶‌هزار متر حفاری اکتشافی انجام دادیم که رقم بسیار ناچیزی است.
کارشناسان پیشنهاد می‌دهند که باید برخی اقدامات شامل افزایش تولید کنسانتره جهت تامین نیاز داخل، اکتشافات جدید سنگ‌آهن، فرآوری باطله معادن بزرگ و اجرای پروژه‌های فراسرزمینی در کشورهای دیگر انجام شود تا بتوان صنعت فولاد را از این بحران نجات داد. استراتژی‌هایی وجود دارد که می‌توان از طریق آنها این چالش را به فرصتی برای نوآوری و سرمایه‌گذاری تبدیل کرد. یکی از این راهکارها، بهره‌برداری از ذخایر قطعی و احتمالی سنگ‌آهن هماتیت کشور است که حدود یک‌میلیارد تن برآورد می‌شود. با استفاده از این ذخایر می‌توان کمبود سنگ‌آهن را به تعویق انداخت و زمان بیشتری برای یافتن راه‌حل‌های پایدارتر به دست آورد.

۱۴سال با اوج بحران کمبود سنگ‌آهن فاصله داریم
کیوان جعفری‌طهرانی، کارشناس ارشد بازار فولاد و سنگ‌آهن گفت: اوج بحران کمبود سنگ‌آهن ۱۴سال دیگر به وقوع خواهد پیوست، در واقع از حدود شش الی هفت سال آینده شاهد این کاهش خواهیم بود که در سال ۱۴۱۸ به اوج خود می‌رسد.
وی افزود: اکتشاف سنگ‌آهن، امری حیاتی برای تضمین آینده صنعت فولاد کشور و حفظ جایگاه ایران در بازار جهانی این محصول بوده و با وجود ذخایر قابل توجه سنگ‌آهن در ایران، اکتشاف و بهره‌برداری بهینه از این منابع نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است اما متاسفانه، تحریم‌های ظالمانه مانع بزرگی بر سر راه جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش معدن، به ویژه اکتشاف سنگ‌آهن ایجاد کرده و این موضوع شرکت‌های علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری از جمله شرکت‌های استرالیایی که پیش از این تمایل خود را برای مشارکت در پروژه‌های معدنی، خصوصا در حوزه مس در ۲۰سال پیش نشان داده بودند را به عقب‌نشینی واداشته است.
جعفری‌طهرانی خاطرنشان کرد: براساس گزارش سازمان زمین‌شناسی کشور، ذخایر قطعی و احتمالی سنگ‌آهن ایران حدود ۵/۳‌میلیارد تن برآورد می‌شود. این ذخایر عمدتا از نوع مگنتیت هستند و سهم هماتیت در آنها بسیار ناچیز است، علت این امر آن است که هماتیت به ندرت در صنعت فولاد کاربرد دارد.وی ادامه داد: از این کانی فقط در مواردی خاص و با عیار بالا به طور شارژ مستقیم کوره بلند استفاده می‌شود. در این موارد البته راهکارهای متعددی از جمله روش‌های تشویه وجود دارد که هماتیت می‌تواند به مگنتیت تبدیل شود که جدیدترین تکنولوژی نسل پنجم تشویه HMPT نام دارد. در این روش هماتیت، فرآوری شده و به مگنتیت پایدار تبدیل شده و سپس به کنسانتره تبدیل می‌شود تا برای صنعت فولاد قابل استفاده شود.
جعفری‌طهرانی افزود: در حالی که ایران با کمبود سنگ‌آهن در آینده روبه‌رو خواهد شد، استراتژی‌هایی وجود دارد که می‌توان از طریق آنها این چالش را به فرصتی برای نوآوری و سرمایه‌گذاری تبدیل کرد. یکی از این راهکارها، بهره‌برداری از ذخایر قطعی و احتمالی سنگ‌آهن هماتیت کشور است که حدود یک‌میلیارد تن برآورد می‌شود. با استفاده از این ذخایر می‌توان کمبود سنگ‌آهن را به تعویق انداخت و زمان بیشتری برای یافتن راه‌حل‌های پایدارتر به دست آورد.
این کارشناس ارشد بازار بین‌المللی فولاد گفت: براساس تخمین‌ها، بهره‌برداری از ذخایر قطعی و احتمالی سنگ‌آهن هماتیت کشور می‌تواند روند بحران کمبود سنگ‌آهن را تا هفت سال به تعویق بیندازد. یعنی زمان اوج‌گیری بحران کمبود سنگ‌آهن با استفاده از این ذخایر، از سال ۱۴۱۸ به ۱۴۲۵ به تعویق خواهد افتاد و فرصت ارزشمندی است که می‌توان از آن برای سرمایه‌گذاری در اکتشاف معادن جدید، توسعه فناوری‌های فرآوری سنگ‌آهن و ارتقای زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل استفاده کرد.

استفاده از باطله‌های معدنی برای رفع کمبود بحران سنگ‌آهن
جعفری‌طهرانی افزود: حجم باطله‌های معادن بزرگ به ۲۵۰‌میلیون تن می‌رسد؛ این باطله‌ها که عمدتا از جنس هماتیت هستند، می‌توانند با فرآوری و تبدیل به مگنتیت، در پروژه‌های فولادی مورد استفاده قرار گیرند و در صورت فرآوری این باطله‌ها و افزودن آنها به ذخایر هماتیت کشور، حدود ۲۵/۱‌میلیارد تن به ذخایر سنگ‌آهن کشور اضافه خواهد شد.
وی افزود: دیگر مزیت فرآوری باطله‌های معدنی این است که نیاز به خردایش، دانه‌بندی و میکرونیزه شدن ندارند و حداقل تنی چند صد‌هزار تومان هزینه بالاسری کمتری نسبت به ماده معدنی درجا دارند. از طرف دیگر با برداشت و استفاده از این باطله‌ها، مسائل زیست‌محیطی متعددی که در نواحی انباشت آنها وجود دارد نیز مرتفع می‌شود.

ایران و سنگ‌آهن افغانستان
این تحلیلگر ارشد صنعت فولاد با عنوان اینکه ایران تاکنون سابقه واردات سنگ‌آهن از افغانستان را نداشته است، افزود: از سال ۲۰۱۲ میلادی، ایران به معادن افغانستان به عنوان منبع بالقوه تامین سنگ‌آهن، نگاه مثبتی داشته است و در مناقصه مربوط به استخراج معدن حاجی‌گک، دو شرکت ایرانی حضور داشتند که مورد تایید قرار نگرفتند. با این حال، با توجه به شرایط موجود، از جمله تسلط کشورهای دیگر بر معادن افغانستان و موانع قانونی و سیاسی، احتمال اینکه ایران بتواند در حجم وسیع از سنگ‌آهن افغانستان استفاده کند بعید به نظر می‌رسد.
وی تصریح کرد: مراکش در شمال غرب آفریقا، به دلیل ذخایر مناسب سنگ‌آهن مگنتیت می‌تواند منبع جایگزینی باشد اما به دلیل عدم وجود روابط سیاسی موثر، امکان استفاده از این منبع وجود ندارد. معادن سنگ‌آهن در آفریقای‌غربی به ویژه گینه، برزیل و استرالیا نیز به دلیل مسافت زیاد و عدم امکان پهلوگیری کشتی‌های بزرگ در بنادر ایران صرفه اقتصادی ندارند.
این فعال حوزه معدن گفت: از چالش‌های اصلی زنجیره فولاد، حجم بالای گندله تولیدی و کمبود شدید سنگ‌آهن است که تا چندسال آینده به اوج خود خواهد رسید بنابراین جهت جلوگیری و به تعویق انداختن این موضوع باید برخی اقدامات شامل افزایش تولید کنسانتره جهت تامین نیاز داخل، اکتشافات جدید سنگ‌آهن، فرآوری باطله معادن بزرگ و اجرای پروژه‌های فراسرزمینی در کشورهای دیگر انجام شود تا بتوان صنعت فولاد را از این بحران نجات داد.

کنسانتره سنگ‌آهن بیشترین افزایش تولید را رقم زد
آمار تولید کل زنجیره آهن و فولاد کشور در مجموع دو ماهه سال‌جاری نشان می‌دهد که میزان تولید نسبت به همین ماه در سال گذشته رشد ۵/۱ تا ۶/۱۷‌درصدی داشته که بیشترین آن متعلق به کنسانتره سنگ‌آهن است.
طبق آمار انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در مجموع دو ماهه ابتدایی سال‌جاری، تولید کنسانتره سنگ‌آهن بیشترین رشد تولید را نسبت به مدت مشابه سال گذشته داشته است؛ طی این مدت ۱۳‌میلیون و ۷۹۸‌هزار تن آهن اسفنجی تولید شده که در اردیبهشت ماه با یک جهش قابل توجه تولید نسبت به فروردین ماه، قریب به ۱۰‌میلیون تن تنها در اردیبهشت ماه تولید شده است؛ آمار تولید دو ماهه امسال نسبت به میزان تن تولیدی در مدت مدت مشابه سال ۱۴۰۲، رشد ۶/۱۷‌درصدی را نشان می‌دهد.
پس از آن طی این مدت، بالغ بر ۷‌میلیون و ۶۶۰‌هزار تن (۷‌میلیون و ۶۶۴‌هزار تن) گندله آهن اسفنجی تولید شده که ۱۴‌درصد بیش از ۶‌میلیون و ۷۲۳‌هزار تن تولید شده در مدت مشابه سال گذشته، رشد ۱۴‌درصدی را ثبت کرده است.
در مدت مذکور سال‌جاری ۱۲‌میلیون و ۵۱۳‌هزار تن گندله سنگ‌آهن تولید شده که نسبت به ۱۱‌میلیون و ۷۱۹‌هزار تن تولیدی در فروردین و اردیبهشت سال گذشته، ۸/۶‌درصد بیشتر است.
در دو ماهه نخست سال، به ترتیب ۲‌میلیون و ۲۳۲‌هزار تن مقاطع طویل فولادی و یک‌میلیون و ۸۱۳‌هزار تن مقاطع تخت فولادی تولید شده که به ۱۲۳۳‌هزار تن از مقاطه طویل تولید شده و ۹۴۶‌هزار تن از مقاطع تخت تولید شده، مختص تولید در اردیبهشت ماه است.
مقاطع طویل فولادی از ۲میلیون و ۱۹۸‌هزار تن با رشد ۵/۱درصدی به ۲‌میلیون و ۲۳۲‌هزار تن رسیده و مقاطع تخت از یک میلیون و ۷۴۵‌هزار تن با رشد ۹/۳‌درصدی به یک‌میلیون و ۸۱۳هزارتن رسیده است.
تولید محصولات فولادی از ۳‌میلیون و ۹۴۳‌هزار تن در دو ماهه سال گذشته، به ۴‌میلیون و ۴۵‌هزار تن رسیده و بدین ترتیب ۶/۲‌درصد رشد تولید را رقم زده است.
در نهایت تولید فولاد میانی کمترین رشد تولید را داشته در حالی که در دو ماهه سال گذشته، ۶میلیون و ۳۱۹‌هزار تن تولید شده بود، امسال تنها ۱۰۰‌هزار تن بر آن افزوده شده و با رشد ۶/۱‌درصدی به ۶‌میلیون و ۴۱۹‌هزار تن رسیده است.

تغییر انتظارها در بازار سنگ‌آهن
قیمت سنگ‌آهن با عیار ۶۲‌درصد در آخرین روز معاملاتی با اندکی کاهش همراه بود و به ۳/۱۰۶دلار به ازای هر تن رسید. این در حالی است که قرار بود در ماه ژوئن قیمت این محصول معدنی بیش از ۱۰‌درصد کاهش یابد چراکه عدم‌قطعیت تقاضا در چین به عنوان مصرف‌کننده اصلی سنگ‌آهن و نشانه‌‌‌هایی از عرضه فراوان در این کشور بر بازار تاثیر گذاشته است.
سرمایه‌گذاران منتظر ارقام PMI تولیدی چین هستند. در همین حال، پکن به‌تازگی اقدام به کاهش محدودیت‌های خرید مسکن کرده است که می‌‌‌تواند به حمایت از بازار املاک و افزایش تقاضای فولاد برای ساخت‌وساز مسکن کمک کند.
تیم استراتژی اقتصاد و کالاهایMacquarie پیش‌بینی قیمت سنگ‌آهن در سه‌سال پیش‌‌‌رو را تغییر داد. براساس تازه‌‌‌ترین برآوردهای انجام‌شده از سوی این تیم، با نگاه به پیش‌بینی‌‌‌های مربوط به تخمین حجم عرضه و میزان تقاضای سنگ‌‌‌آهن تا سال ۲۰۲۶، بهای قبلی برآورد شده در سال‌های ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۶، بین یک تا ۱۱درصد کاهش یافته است. در پیش‌بینی جدید تیم استراتژی اقتصاد و کالاهای Macquarie، ارزش سنگ‌‌‌آهن در سال ۲۰۲۴ معادل یک‌درصد، در ۲۰۲۵ برابر با ۱۰‌درصد و در ۲۰۲۶ حدود ۱۱‌درصد کاهش یافته است. افزایش عرضه سنگ‌آهن و رشد محدود در بخش تقاضا، به تغییر و کاهش ارقام پیش‌بینی‌شده قبلی در ارتباط با بهای سنگ‌‌‌آهن منجر شده است. مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد، در سمت عرضه نیز در این بازه زمانی -۲۰۲۴ تا ۲۰۲۶- عوامل کوتاه‌مدت و بلندمدت متناقضی می‌‌‌تواند دخالت داشته باشد که هرکدام از آنها می‌‌‌تواند وضعیت عرضه در این بخش را تحت‌تاثیر قرار دهد. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد، در کوتاه‌‌‌مدت، قیمت‌های فعلی احتمالا منعکس‌‌‌کننده میزان مازاد عرضه در سال ۲۰۲۴ است.
مک‌‌‌کواری می‌‌‌گوید که در نتیجه این پیش‌بینی‌‌‌ها و برآوردهای موجود از عوامل احتمالی مداخله‌‌‌گر، تیم استراتژی کالای آنها به‌تازگی به سمت صعود تاکتیکی سنگ‌آهن در کوتاه‌‌‌مدت حرکت کرده است. Macquarie پیشنهاد می‌کند، در بلندمدت با اجرای پروژه‌‌‌های جدید، ظرفیت تولید سنگ‌آهن افزایش یافته و بازار به سمت مازاد عرضه سوق داده شود. پیش‌بینی می‌شود اجرای دو پروژه اصلی در این زمینه بیشترین تاثیر را داشته باشد که یکی از آنها پروژه سیماندو ریوتینتو و دیگری پروژه Onslow Mineral Resources در غرب آفریقاست.
این در حالی است که برخی تحلیلگران از جمله مورگان‌استنلی، پتانسیل بازگشت کوتاه‌مدت قیمت سنگ‌آهن را مطرح می‌کنند. براساس این دیدگاه، سنگ‌آهن به‌زودی از اوج رشد عرضه عبور می‌کند و چرخه فولاد معمولا پس از تابستان تغییر می‌کند، در حالی که چین به افزایش حمایت از تولید و دارایی ادامه می‌دهد. همه اینها می‌‌‌تواند موجب شود که بازار سنگ‌آهن، شاهد بازگشت قیمت‌ها به سطح سه‌ماهه چهارم ۲۰۲۳ باشد. از نظر قیمتی نیز عقب‌نشینی اخیر، قیمت لحظه‌ای را «نزدیک به حمایت هزینه» قرار می‌دهد. مورگان استنلی معتقد است که این امر به حفظ قیمت‌ها در حالت «حمایت‌‌‌شده» کمک می‌کند و «محدوده افزایش» را به هدف پایان سال ۱۲۵دلار آمریکا در هر تن فراهم می‌کند. مورگان استنلی پیش‌بینی خود در خصوص ارزش سنگ‌آهن در سال مالی ۲۰۲۵ را با یک‌درصد کاهش به ۱۱۴دلار در هر تن رسانده و هدف سال مالی ۲۰۲۶ خود را بدون تغییر در ۱۰۳دلار در هر تن باقی گذاشته است.
منبع: روزنامه جهان صنعت