به همین دلیل هرچه سرمایه‌گذاری در این صنعت انجام شود، هنوز هم جای کار دارد و باید اقدامات بیشتری درخصوص افزایش ظرفیت‌های تولید مس انجام داد، همچنین به جای خام‌فروشی و صادرات ضایعات مسی، باید به سمت تولید محصولات خاص و با ارزش‌افزوده بالاتر که سودآوری بیشتری برای کشور به همراه دارند، حرکت کنیم.

امروزه مس به عنوان یکی از فلزات پایه و ارزشمند در کانون توجه قرار گرفته است و اکثر کشورهای توسعه‌یافته به دلیل تحولات جهانی در زمینه استفاده از انرژی‌های پاک و دستیابی به برآیند انتشار صفر کربن تا سال ۲۰۵۰، به دنبال توسعه بیش از پیش صنعت مس خود هستند. با توجه به کاهش فعالیت برخی از معادن‌ و افت عیار سنگ‌های معدنی و همچنین رشد مصرف مس در جهان، پیشی‌بینی می‌شود بهای فلز سرخ در آینده به طور چشمگیری افزایش یابد.

ایران به عنوان ششمین تولیدکننده کاتد در آسیا که دارای معادن غنی مس است، می‌تواند با افزایش سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های تولیدی، سهم بسزایی از بازارهای جهانی فلز مذکور داشته باشد.

باید توجه داشت که سیاست‌های کلان کشور در زمینه فروش مس باید در جهت صادرات محصولات نهایی باشد زیرا خام‌فروشی فلز سرخ نه‌تنها سود هنگفتی به همراه ندارد، بلکه این فرصت را برای رقیبان فراهم می‌کند تا آنها با تولید و فروش محصولات خاص و با تکنولوژی بالاتر، بازارهای بین‌المللی را تسخیر کنند.

در حال حاضر سرمایه‌گذاری‌هایی در صنایع پایین‌دستی مس صورت گرفته است و برخی از واحدهای تولیدی با بومی‌سازی کالاهای وارداتی مانع خروج ارز از کشور شده‌‌اند اما به دلیل وجود موانعی در مسیر تولید، رشد و توسعه فعالیت‌های این بنگاه‌های اقتصادی امری دشوار است.
محسن بهزادی فعال صنعتی در پاسخ به این سوال که به طور کلی تولیدکنندگان محصولات مسی با چه چالش‌هایی در مسیر تولید مواجه هستند و نقش نهادهای بالادستی در رفع موانع موجود را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که با آن روبه‌رو هستیم، شرایط دشوار ارتباط با صنایع‌ بالادستی مس به منظور تامین مواد اولیه است. از سوی دیگر به دلیل عدم اعطای وام و تسهیلات برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای توسط بانک‌ها، منابع مالی مورد نیاز خود را از سرمایه‌های خصوصی تامین کردیم.
بهزادی ادامه داد: این در حالی است که شعار سال مبنی بر جهش تولید انتخاب شده است و ما بدون هیچ حمایت‌ دولتی در این مسیر گام برمی‌داریم. در صورتی که اگر تعامل بیشتری با صنایع مادر و تامین‌کننده داشته باشیم و فعالان زنجیره بالادستی صنعت مس، مواد اولیه را به صورت اعتباری «LC» در اختیار تولیدکنندگان پایین‌دستی قرار دهند، ظرفیت‌های تولید خود را بیش از پیش افزایش می‌دهیم.
او تصریح کرد: اگر تامین‌کنندگان، مواد اولیه را به ‌موقع به مجموعه تحویل دهند و تولید محصولات طبق برنامه‌ زمان‌بندی شده انجام شود، دیگر برای رفع نیاز خود نسبت به خرید مس از واسطه‌گران و بازار آزاد اقدام نخواهند کرد. همانطور که اشاره شد، برخی مجموعه‌ها محصولات خاص و سفارشی را تولید می‌کنند و به همین دلیل تحویل آنها در زمان اعلام شده از سوی مشتریان بسیار حائزاهمیت است.

با این وجود، کارخانه‌های بزرگ و تامین‌کننده مواد اولیه اعلام می‌‌کنند که چند ماه دیگر سفارشات مجموعه آماده هستند، در نتیجه فعالان ناچارند برای رفع نیاز مشتریان، اقلام مورد نیاز (کاتد، مفتول و لوله مسی) را از منابع دیگری با قیمت بالاتر تامین کنند که موجب افزایش قیمت تمام شده محصولات نیز می‌شود.

روند قیمت‌گذاری مس
بهزادی با اشاره به مشکل دیگر در حوزه مس گفت: یکی از چالش‌های دیگری که با آن روبه‌رو هستیم روند قیمت‌گذاری مس در بازارهای داخلی است زیرا در روزهای دوشنبه قیمت‌های جهانی و روزهای یکشنبه قیمت‌های داخلی در بورس کالای ایران تعیین می‌شوند و با نوسان نرخ ارز و تعطیلی اکثر کارخانه‌ها در روزهای پنجشنبه، عملا تولیدکنندگان تا اعلام نرخ‌های جدید فقط سه روز در هفته امکان خرید مواد اولیه را دارند. به همین دلیل با تغییر قیمت‌ها و عدم تعدیل در قراردادهای داخلی، تولیدکنندگان متضرر می‌شوند اما در قراردادهای خارجی با نوسان نرخ ارز معمولا این اتفاق رخ نمی‌دهد.

باید این نکته را در نظر داشت که تولیدکنندگان، مواد اولیه را بر اساس نرخ‌های جهانی خریداری می‌کنند اما فروش محصولات بر مبنای ریال صورت می‌گیرد. از سوی دیگر، واحدهای تولیدی ملزم به پرداخت ۱۰درصد مالیات بر ارزش‌افزوده هستند، در حالی که حاشیه سود صنعتگران با در نظر گرفتن هزینه‌های ثابت و متغیر مانند بهای انرژی، بیمه، مالیات بر درآمد و… حداکثر به ۳درصد می‌رسد.

این فعال صنعتی به عنوان مثال گفت: اگر مبلغ قراردادی ۱۰میلیارد تومان باشد، یک میلیارد از آن باید به مالیات بر ارزش‌افزوده اختصاص یابد اما سود تولیدکنندگان در این معامله حداکثر ۱۰۰ تا ۲۰۰میلیون تومان است. متاسفانه برخلاف روند صعودی مالیات بر ارزش‌افزوده به تناسب قیمت مس، حاشیه سود تولیدکنندگان رشد چشمگیری نسبت به گذشته نداشته است و نمی‌توان در بازار رقابتی امروز بهای محصولات را افزایش داد.
او تصریح کرد: همانطور که اشاره شد با بومی‌سازی برخی از محصولات مسی در داخل، تمایل به واردات کاهش یافت و مشتریان به دلیل دسترسی آسان‌تر و سریع‌تر به اقلام مورد نیاز خود، آنها را از تولیدکنندگان داخلی تامین ‌کنند. همچنین قیمت کالای‌های ایرانی حدود ۳۰درصد نسبت به نمونه‌های مشابه خارجی پایین‌تر و با توجه به کیفیت بالای مس تولید شده در ایران، کشورهای بزرگی مانند چین و هند درصدد خرید آن هستند. با این وجود، اگر بهای محصولات ایرانی افزایش یابد، ممکن است مشتریان مجددا رو به واردات و خرید از تولیدکنندگان خارجی بیاورند.

شرایط سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی مس
این فعال صنعتی در پاسخ به این سوال که در شرایط کنونی، آیا امکان سرمایه‌گذاری در حوزه پایین‌دست مس به ویژه احداث کارخانه‌های جدید لوله و مقاطع مسی وجود دارد، گفت: با توجه به رشد چشمگیر صنعت فولاد در کشور و راه‌اندازی کارخانه‌های متعدد فولادسازی، نیاز به تعمیر و نگهداری تجهیزات آنها نیز افزایش یافته است، به همین دلیل امکان توسعه صنایع پایین‌دستی مس که محصولات مورد نیاز صنعت فولاد را تولید می‌کنند، وجود دارد. البته نباید از رویکردهای دولت و اقدامات مسوولان در بخش صنعت غافل شد زیرا اکنون با جایگزینی اهداف کوتاه‌مدت و تعدد تغییر قوانین، برخی از کارخانه‌های فولادسازی به جای کسب موفقیت و ثبت شاخص‌های عملکردی مناسب، زیان‌‌ده شده‌اند. به عنوان مثال، در یک برهه زمانی اعلام می‌شود که از واحدهای تولیدی حمایت شده و به آنها وام تعلق می‌گیرد اما بعد از مدتی این اتفاق رخ نمی‌دهد و تولیدکنندگان یا به دلیل شرایط دشوار اخذ وام و تسهیلات یا نبود بودجه کافی، موفق به تامین منابع مالی نمی‌شوند.
زامبیا، بزرگ‌ترین صادرکننده آند مسی در دنیا
در بین کشورهای آفریقایی زامبیا رتبه اول ظرفیت ذوب مس را در اختیار دارد. تولید مس معدنی آن در سال ۲۰۲۳، حدود ۷۷۷هزار تن بوده است و هشتمین تولیدکننده مس در جهان محسوب می‌شود. با این حال، زامبیا برای تامین خوراک کل ظرفیت واحدهای ذوب خود واردکننده کنسانتره مس است.
زامبیا رتبه اول ظرفیت ذوب مس در قاره آفریقا را در اختیار دارد. تولید مس معدنی آن در سال ۲۰۲۳، حدود ۷۷۷هزار تن بوده است و هشتمین تولیدکننده مس در جهان محسوب می‌شود. با این حال، زامبیا برای تامین خوراک کل ظرفیت واحدهای ذوب خود واردکننده کنسانتره مس است. اختلافات مالکان معادن، مالیات بر فروش زیاد و نبود سرمایه کافی، باعث کاهش تولید مس معدنی زامبیا از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ شده است. این کشور با توجه به بحران انرژی به‌ ویژه در دوره‌های بارش کم، بخش اعظمی از مس آندی و بلیستر تولیدی خود را صادر می‌کند و میزان کمی از آن را در پالایشگاه‌ها به کاتد مس با خلوص بالا تبدیل می‌کند.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات‌آنلاین» و به نقل از روابط عمومی شرکت مشاوره اقتصادی آرمان آتورپات، زامبیا دومین تولیدکننده بزرگ فلز مس در آفریقا بوده و بزرگ‌ترین معادن مس آفریقا را در خود جای داده‌ است. از مهم‌ترین معادن این کشور می‌توان به معدن «Sentinel Copper»، معدن ‌«Kansanshi،Mopani» و «Lumwana Copper» اشاره کرد. تولید مس معدنی این کشور در سال ۲۰۲۳، حدود ۷۷۷هزار تن بوده است و هشتمین تولیدکننده بزرگ مس در جهان به شمار می‌رود.
کنسانتره مس خاک سولفیدی در واحدهای ذوب با حرارت بالا و ورود اکسیژن به مات مس تبدیل می‌شود سپس مات به کوره‌های کانورتور منتقل شده تا در نهایت مس بلیستر تولید شود. پس ‌از فرآیند پالایش حرارتی بلیستر، ‌آند اولیه تولید می‌شود. ‌آند مس، دارای مس محتوی 6/99درصد است که برای تولید 9/99درصد مس، نیاز به پالایش بیشتر توسط الکترولیز داشته و این فرآیند به مصرف مقدار قابل‌ توجهی برق نیاز دارد.

تولید محصولات بالادستی مس در زامبیا
تولید مس یکی از اجزای اصلی اقتصاد زامبیا محسوب می‌شود اما این مهم به‌ تدریج کاهش یافته و بر اساس گزارش «Global Data»، تولید مس معدنی در این کشور از ۸۰۰هزار تن در سال ۲۰۲۱، به ۷۷۷هزار تن در سال ۲۰۲۳ افت پیدا کرده است. با این حال، زامبیا می‌تواند با ازسرگیری فعالیت در معادن مس «Mopani» که سرمایه‌گذار جدید جذب کرده و معادن مس ‌«Konkola»، پس از حل اختلاف مالکیت با شرکت معدنی هندی «Vedanta Resources» تقویت شود.
با وجود اینکه جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC) بزرگ‌ترین تولیدکننده مس آفریقا به شمار می‌آید، زامبیا از نظر میزان ظرفیت ذوب مواد معدنی که در داخل این کشور احداث شده است، رتبه اول را در اختیار دارد. با احتساب مجموع ظرفیت ذوب «Kansanshi»، ذوب «Chambishi»، ذوب معادن مس «Konkola» و ذوب «Mufulira» در مجاورت معدن مس «Mopani»، زامبیا از پتانسیل تولید یک میلیون و ۲۰۰هزار تن مس نهایی در سال برخوردار است.
دولت زامبیا در سال ۲۰۱۹ تصمیم خود را مبنی بر حرکت به سمت افزایش مالیات بر فروش تغییر داد و به دنبال آن تولید در معادن سراسر این کشور کاهش یافت. معدن «Kansanshi» متعلق به شرکت «First Quantum Minerals» در سال ۲۰۱۵ شروع به کار کرد. این معدن به عنوان یکی از کارخانه‌های برتر ذوب جهان، بر ذوب مواد معدنی از معادن مس و تولید ‌آند مس متمرکز است و بیش از نیمی از کل مس زامبیا را تولید می‌کند. معادن مس زامبیا به‌ میزان قابل ‌توجهی خاک اکسیدی دارند و برای فرآیند لیچینگ آنها نیاز به اسید سولفوریک زیادی است. این موضوع باعث تمرکز زامبیا بر واحدهای ذوب و افزایش ظرفیت آنها شده است زیرا در فرآیند ذوب، اسید سولفوریک به‌ عنوان محصول جانبی تولید می‌شود.
کشور زامبیا به‌ عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده آند، با مشکل تولید برق مواجه است. عمده ظرفیت برق این کشور به‌ صورت برق‌آبی است و در نتیجه طی سال‌هایی که این کشور با افت بارندگی مواجه می‌شود، تولید برق کاهش می‌یابد.
شرکت تولیدکننده انرژی این کشور «ZESCO» اعلام کرده است که قطعی برق روزانه به میزان هشت ساعت در ایام کم‌بارش سال شروع می‌شود و دلیل آن سطح پایین آب تامین‌کننده نیروگاه‌های آبی است. سازمان آب زامبزی «Zambezi Water Authority» نیز اعلام کرده جریان آب رودخانه زامبزی سه برابر کمتر از سال‌های قبل است. بر همین اساس می‌توان گفت برای کشور زامبیا، صادرات‌ آند مسی مقرون‌به‌‌صرفه‌تر از تولید کاتد مس الکتروریفاینینگ است.

منبع: روزنامه جهان صنعت