به گزارش بیرونیت، روزنامه جهان صنعت نوشت: به این ترتیب شاهدیم که اکثر معادنی که دست بخش خصوصی قرار دارد کوچک و متوسط هستند. در این بین با اینکه دولت سهم ۵ درصدی داشته، اما بیش از ۸۰ درصد کنترل این حوزه را در اختیار داشته و بزرگ‌‌ترین ذخایر مس و قدرت سرمایه‌‌گذاری را در دست گرفته است.
مشکل از آنجا ناشی می‌شود که دولت باید خدمت‌رسان جامعه باشد. همواره بخشی از درآمد حاصل از فروش مس صرف هزینه‌های دولتی می‌شود، این در حالی است که هزینه‌ها باید صرف خدمات‌رسانی به جامعه و توسعه کشور شود. با توجه به اینکه هزینه‌های بخش دولتی همواره بیش از بخش خصوصی است، در نتیجه آنها ناتوان از ایجاد مزیت برای معادن مس کشور هستند.
فراتر از بحث دولتی و خصوصی بودن باید گفت که مدت زیادی است این صنعت تکان جدی نخورده است. طی چهار سال اخیر از یک سو قیمت دلار بسیار بالا رفته و از یک طرف ال‌ام‌ای با افزایش قیمت روبه‌رو شده است. این در حالی است که مس در بورس رشد چندانی نداشته است. شرایطی که به باور کارشناسان به دلیل نابسامان بودن این عرصه در کشور است وگرنه صنعت مس از شرایط نسبتا مساعدی برخوردار بوده است. حالا بیشتر از هر چیزی تاکید می‌شود که این عرصه به کاردان و کارشناس حرفه‌ای و لزوم پررنگ کردن نقش بخش خصوصی وابسته است.

ایران بهترین تولید‌کننده
امروز حدود ۳ هزار آلیاژ مس در کشور وجود دارد که در مناطق مختلف گسترده و پراکنده‌اند. قوی‌ترین زون‌های ساختاری و متالورژی کشور نیز شامل ارومیه، دختر، ارسباران، خاش نهبندان، البرز غربی و طارم است که پتانسیل بسیار بالایی دارد و مساحت گسترده‌ای را دربر گرفته است. البته در زون‌های ساختاری دیگر هم کانسارهای خوب مس کشف شده است. همچنین حدود ۲ هزار و ۵۰۰ اندیس مس، معدن متروکه و ذخیره مس در کشور شناسایی شده است.
در مورد قدمت مس هم باید گفت که صنعت مس‌کاری و ساخت ظروف مسی در کشور ما بسیار کهن بوده، طوری که قدمت ۶ تا ۸ هزار ساله دارد. ظروفی که در تپه‌های سیلک کاشان و آبرفت‌های جیرفت پیدا شده، نشان از قدمت چندین هزار ساله این صنعت در ایران دارد. در زمان‌های قدیم با توجه به تحقیقات دانشمندان مشخص شده از کانسنگ‌های اکسیدی مس با کوره‌های خاص و زغال چوب، مس مات تهیه و از آن در ظروف و موارد دیگر استفاده می‌شده است. در کل، ایران یکی از بهترین تولید‌کنندگان مس جهان است و بسیاری از کشورهای جهان خواستار مس ما هستند، اما تحریم‌های اقتصادی موجب شده است که بسیاری از کشورها نتوانند به طور مستقیم محصولات مس ایران را خریداری کنند. در ادامه آنچه که درخصوص مس ایران وجود دارد و ما را با بقیه متفاوت کرده است، این است که صنعت مس ایران ۹۰ درصد در دست بخش دولتی و تنها ۱۰ درصد در اختیار بخش خصوصی قرار دارد. در واقع بزرگ‌ترین معادن مس را بخش دولتی اداره کرده و تنها معادن کوچک و متوسط نصیب بخش خصوصی می‌شود. باتوجه به اینکه همیشه هزینه‌های بخش دولتی بیش از هزینه‌های بخش خصوصی است، اینکه بیشترین معادن مس دست دولتی‌هاست، نمی‌تواند یک مزیت به حساب بیاید، زیرا بخشی از درآمدهای حاصل از فروش مس صرف هزینه‌های دولتی می‌شود، در حالی که هزینه‌ها باید صرف خدمات‌رسانی به مردم و توسعه آبادانی کشور شود. البته این بدان معنا نیست که می‌توان معادن مس را در اختیار هرکسی قرار داد، زیرا این کار نیازمند تخصص و تجربه است، اما قطعا بخش خصوصی می‌تواند با هزینه‌های کمتری بنگاه اقتصادی خودش را اداره کند و این به نفع اقتصاد کشور است.
در این خصوص یک استاد دانشگاه درباره وضعیت مس ایران بیان کرد: بخش اعظم مس ایران در اختیار بخش دولتی قرار دارد؛ یعنی بیشترین میزان تولید فلز محتوای مس ایران را بخش دولتی انجام می‌دهد.
احمد مشکانی افزود: شرکت ملی مس ایران، به خاطر عرضه‌هایی که در بورس دارد، اسمش خصوصی است، ولی کارهایش را کاملا تحت شرایط دولتی انجام می‌دهد و نظارت‌هایش هم به صورت دولتی انجام می‌گیرد.
او خاطرنشان کرد: شرکت ملی مس ۹۰ درصد تولید محتوای فلز مس را در ایران برعهده دارد، بنابراین تنها ۱۰ درصد از مس ایران دست بخش خصوصی قرار دارد که فقط درمورد همین بخش اطلاعاتی در دست داریم.
به گفته وی؛ آمار و ارقام اطلاعات ۹۰ درصد مس در اختیار شرکت ملی مس قرار دارد، گرچه اطلاعات را در سایت کدال قرار می‌دهند، اما مهم تصمیم‌گیری‌هایش است که توسط بخش دولتی انجام می‌گیرد.
مشکانی تاکید کرد: بنابراین بزرگ‌ترین شرکت‌های مس ایران دست دولت قرار دارد، یعنی هم بخش تولید دست شرکت ملی مس قرار دارد و هم معادن بزرگ در اختیار این شرکت است. در نتیجه به ندرت معدن بزرگی در اختیار بخش خصوصی قرار می‌گیرد.
به گفته وی؛ اکثر معادنی که دست بخش خصوصی قرار دارند، یا معادن کوچک هستند یا معادن متوسط که به اجاره بخش خصوصی درآمده‌اند. در واقع دولت معادن بزرگ را دست خودش نگه داشته است.
متخصص حوزه مس اظهار کرد: قانونگذاری و رفتارسنجی بخش دولتی و خصوصی با یکدیگر فرق دارد، زیرا معادن بزرگ دست دولتی‌ها و معادن کوچک دست خصوصی‌هاست، بنابراین نوع استخراج در این معادن کاملا متفاوت است. همچنین نوع تولید و سایر مسائلی که در این معادن وجود دارد با یکدیگر فرق می‌کند.
وی تصریح کرد: بنابراین کارها و تصمیماتی که برای این دو نوع معدن انجام می‌گیرد کاملا متفاوت است و نمی‌توان برای هر نوع معدنی تصمیم واحدی گرفت.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که با توجه به اینکه بخش اعظم مس ایران در دست دولتی‌هاست، آیا این یک مزیت محسوب می‌شود یا ایراد، بیان کرد: اگر بازار آزاد بود و قیمت‌گذاری‌ها دستوری نبود، قطعا مشکلی وجود نداشت، ولی به خاطر اینکه قیمت‌گذاری‌ها دستوری است و یکسری پارامترهای غیر‌دستوری هم در این رابطه وجود دارد مشکلاتی ایجاد می‌کند. به خصوص اینکه یک گروهی هم از آنها منتفع می‌شوند، دولتی بودن این بخش چندان خوب نیست و نمی‌تواند مزیت محسوب شود.
مشکانی ادامه داد: هزینه‌هایی که بخش دولتی صرف می‌کند، همیشه بیشتر از بخش خصوصی است. در واقع اگر بخواهیم یک بنگاه دولتی را با یک بنگاه خصوصی با همان ابعاد درنظر بگیریم، قطعا هزینه‌های بخش دولتی بیشتر می‌شود.

تخصص حرف اول را می‌زند
این استاد دانشگاه گفت: موافق این نیستم که معادن دست هرکسی بیفتد. مثلا بومی‌های منطقه بخواهند معادن را دست بگیرند، زیرا این کار نیازمند تخصص، تجربه، علم اقتصاد و علم معدن است. بنابراین بهتر است معادن دست افراد تخصصی قرار بگیرد، اما اینکه بخش اعظم معادن دست دولتی‌ها باشد با این مساله موافق نیستم.
مشکانی تاکید کرد: اگر دولت بخواهد قدرت خود را حفظ کند، بخشی از این اموال را به تاراج می‌برد. منظور این است که بخشی از این دارایی‌ها صرف هزینه‌های دولتی می‌شود، درصورتی که باید برای کشور هزینه شود. وی افزود: خود معادن جزو انفال هستند، یعنی هیچ‌کس صاحب معادن نیست. فقط پروانه‌های بهره‌برداری را در اختیار دارند و می‌توانند معادن را اجاره کنند.

مس ایران اصلا روی دست نمی‌ماند
این استاد دانشگاه درخصوص جایگاه جهانی مس ایران خاطرنشان کرد: کاتد مس ایران از نظر کیفیت یکی از بهترین کیفیت‌ها را در سطح جهان داراست. با توجه به اینکه ایران در تحریم است، اما بازارهای جهانی به شدت خواستار مس ایران هستند و به راحتی به فروش می‌رسد.
او تصریح کرد: در سال حدود ۳۶۰ هزار تن فلز محتوا و کاتد و آند تولید می‌شود که از این میزان حدود ۲۲۰ هزار تن آن در داخل کشور مصرف و باقیمانده محصولات مس به خارج از ایران صادر می‌شود. او تاکید کرد: در واقع یکسری سهمیه‌ها برای داخل ایران وجود دارد و مازاد مصرف داخلی به مشتریان خارجی فروخته و صادر می‌شود.
مشکانی عنوان کرد: قانون بورس به این شکل است که شرکت‌ها می‌توانند محصولات خود را دوبار وارد بازار سرمایه کنند، ولی اگر در بورس خریداری نشد، وارد لینک صادراتی بورس می‌شود. این در حالی است که مس ایران اصلا روی دست نمی‌ماند. هرچقدر مس در ایران تولید شود به قیمت بالایی در بازارهای جهانی به فروش می‌رسد. گرچه تحریم‌ها موجب شده برخی کشورها نتوانند مراوده اقتصادی مستقیمی با ایران داشته باشند، ولی کشورهایی مثل چین، روسیه و ترکیه مس ایران را خریداری می‌کنند.
این استاد دانشگاه درخصوص وضعیت مس در بازار سرمایه گفت: درحال حاضر وضعیت محصولات مس در بازار سرمایه غیرمتعارف است. طی چهار سال اخیر هم قیمت دلار بسیار بالا رفت و هم ال‌ام‌ای با افزایش قیمت روبه‌رو شد. درصورتی که بورس ایران در حوزه مس رشد چندانی نداشت. البته این مساله به خاطر نابسامان بودن شرایط بورس ایران است. او ادامه داد: بازار بورس است که دستکاری می‌شود و اصلا ربطی به مس ندارد.
در ادامه با مقایسه وضعیت ایران و کشورهای موفق در این عرصه متوجه تفاوت‌های فاحش می‌شویم. در کل دنیا ۸۷۰ میلیون تن مس کشف شده (از ۵ میلیارد تن تخمین زده شده) است. مصرف جهان هر سال درخصوص فلز مس ۲۸ میلیون تن است، اما در مقایسه با کشور شیلی به عنوان یکی از توانمندترین‌ها در زمینه مس باید گفت که تفاوت فاحشی بین ایران و شیلی وجود دارد. کل سرمایه‌گذاری مس در شیلی ۲۷ میلیارد دلار بوده در حالی که در ایران حدود ۱/۲ میلیارد دلار بوده است. همچنین کل صادرات شیلی در سال گذشته ۲۳ میلیارد دلار بوده، اما صادرات ایران ۹۵۰ میلیون دلار بوده که بسیار ناچیز است. به این ترتیب متوجه می‌شویم که سرمایه‌گذاری ما با میزان تولیدمان همسان نبوده و این مهم به یکی از جدی‌ترین چالش‌ها در حوزه مس تبدیل شده است. در واقع باید گفت که شیلی استعداد کشف ذخایر و تولید معدن بیشتری را دارد و پتانسیل لازم را هم دارد، در حالی که شرایط در ایران به این‌گونه نیست. به این ترتیب باید در جهت هر مشکل برآییم.