به گزارش معدن‌نامه، ظرفیت‌سازی موردنظر در سند بالادستی برنامه جامع فولاد کشور 1404، دستیابی به ظرفیت تولید سالانه 55 میلیون تن فولاد است که طبق گزارش پایش طرح جامع فولاد کشور، تقریبا تمام طرح‌ها و پروژه‌های مربوط به این ظرفیت‌سازی و حتی بیش از آن تعریف‌شده و فعال هستند و بر اساس روند پیشرفت آن‌ها، به نظر می‌رسد که تحقق این برنامه دور از دسترس نخواهد بود. حجم تولید نیز متناسب با پیشرفت طرح‌ها و پروژه‌ها، به‌خصوص پروژه‌های بالادست زنجیره ارزش فولاد و نیز پروژه‌هایی که برای رفع گلوگاه‌های تولید و ایجاد توازن در میانه این زنجیره تعریف‌شده‌اند، افزایش خواهد داشت.

 محیط‌زیست، مهم‌ترین اولویت

یکی از راهبردهای صنایع فلزی کشور توسعه پایدار کل زنجیره فولاد است، اما می‌توان پرسید در این زمینه چه اقداماتی در این شرکت انجام شده است؟ در پاسخ به این سوال باید مفهوم توسعه پایدار و جنبه‌های آن را به‌واسطه اهمیتی که دارند مرور کنیم. این مفهوم در سال‌های اخیر بسیار موردتوجه قرارگرفته و به جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی آن پرداخته ‌شده است. با توجه به جامعیت این مفهوم، دستیابی به توسعه پایدار کار بسیار دقیقی است و به مطالعات جامعی در زمینه انتخاب و اکتساب فناوری‌های روز دنیا، ارزیابی اقتصادی و مکان‌یابی بهینه نیاز دارد. همچنین مطالعات زیست‌محیطی، مدیریت انرژی و در نظر گرفتن مسئولیت‌های اجتماعی نسبت به جامعه پیرامون و جلب پشتیبانی‌های فرهنگی و سیاسی آن ازجمله اقدامات ضروری است که در مفهوم توسعه پایدار و دستیابی به آن نهفته است و در طراحی و اجرای طرح‌های توسعه پایدار صنعت فولاد کشور نیز می‌بایست در نظر گرفته شوند. جنبه‌های مختلفی در این مطالعات موردتوجه قرار می‌گیرند که به برخی از این موارد اشاره می‌کنم. به‌طور مثال در مطالعات مکان‌یابی برای انتخاب محل مناسب اجرای طرح‌های توسعه، مکان‌های مختلف را از لحاظ دسترسی به منابع مناسب آب، معادن، بندرها، شبکه ریلی و جاده‌ای با روش‌های معتبر شناسایی و مورد ارزیابی قرار می‌دهند و مکان‌های دارای امتیاز بالا را جهت اجرای طرح‌های توسعه‌ای انتخاب می‌کنند. اگر این مطالعات به‌درستی انجام شوند، عامل مهمی در کاهش قیمت تمام‌شده و تولید محصول رقابتی و درنتیجه ایجاد پایداری اقتصادی خواهند بود. نکته دیگری که می‌بایست مدنظر قرار گیرد توجه به خصوصیات فرهنگی، اجتماعی و سیاست‌های اشتغال‌زایی در مکان‌های انتخاب‌شده برای اجرای طرح‌های توسعه و همچنین توجه به مسائل زیست‌محیطی و حفاظت از آن است؛ چراکه محیط‌زیست بستر هر توسعه‌ای است و در صورت صدمه به آن، هم بر جنبه‌های پایداری اقتصادی و اجتماعی تاثیر منفی می‌گذارد و هم می‌تواند به‌تنهایی باعث از بین رفتن همه کسب‌وکارها و حتی کل حیات شود.

پایش طرح‌ها

یک راهبرد در بخش توسعه پایدار در راستای چشم‌انداز خود در افق 1404 ترسیم ‌شده و بر پایه قابلیت‌های محوری، منابع و نیازهای فرآیندی و فناورانه سازمان است، به‌گونه‌ای که این شرکت در سه فاز توسعه‌ای قبلی خود که از سال 1375 آغاز شده بود، ظرفیت اسمی سالانه خود را که 5/1 میلیون تن فولاد بود به بیش از 5/2 برابر افزایش داده و در حال حاضر، ظرفیت 8/3 میلیون تن در سال را محقق کرده است. همچنین این شرکت از سال 1396 فاز چهارم توسعه خود جهت دستیابی به ظرفیت سالانه تولید پایدار 6 میلیون تن فولاد را با ایجاد توازن در کل زنجیره ارزش از معدن تا نورد، تعریف کرده و طرح جامع توسعه خود را بر اساس مطالعات گروه‌های کارشناسی داخل سازمانی و با کمک مشاوران داخلی و خارجی معتبر، در افق زمانی 1404 تهیه‌کرده است. همچنین پروژه‌های مختلفی را در قالب چهار طرح اصلی ۱) پایداری تولید، ۲) بهینه‌سازی، ۳) توسعه ظرفیت و ۴) عمومی و پشتیبانی (زیست‌محیطی و مسئولیت‌های اجتماعی) تعریف کرده است و پیشرفت آن‌ها را در برنامه عملیاتی خود پایش می‌کند.

تکمیل زنجیره تولید در راستای افزایش ارزش‌افزوده

مهم‌ترین اولویتی که در اجرای طرح‌های توسعه دنبال می‌شود، رفع مشکلات و گلوگاه‌های ظرفیتی و زیرساختی در زنجیره فرآیندهای داخلی تولید و تکمیل زنجیره ارزش فولاد از طریق ورود به بالادست و پایین‌دست این زنجیره و جایگزینی فناوری‌های قدیمی در جهت افزایش پایداری تولید است. ازجمله این پروژه‌ها که با حمایت اعضای هیات‌مدیره، مدیرعامل و تلاش کلیه ارکان مدیریتی عملیاتی شده‌اند، عبارت‌اند از: خرید سهام مدیریتی شرکت فولاد شادگان و تکمیل پروژه مدول آهن اسفنجی آن در سال 96 و اجرای پروژه فولادسازی آن‌که برنامه اتمام آن تا پایان سال آینده است، خرید سهام مدیریتی شرکت توسعه صنعتی و معدنی سناباد در اواخر سال 96 و تکمیل پروژه‌های کلوخه‌شکن، کنسانتره‌سازی و گندله‌سازی با امکان توسعه‌های آتی آن در سال‌های 97 و 98، شروع پروژه احداث مگامدول آهن اسفنجی زمزم ۳ که کلنگ‌زنی آن در سال 97 با حضور معاون اول رئیس‌جمهور و وزیر صنعت، معدن و تجارت، هم‌زمان با افتتاح پروژه استادیوم ۳۰ هزارنفری شهدای فولاد انجام شد، شروع پروژه احداث خط و پست 400 در سال 97 و سایر پروژه‌های عمده طرح پایداری تولید ازجمله پکیج اسلب جایگزین، کارخانه اکسیژن، کولینگ تاورها، پست‌های برق و ... که همگی فعال و در حال پیگیری هستند.

بومی‌سازی در فاز توسعه

حجم سرمایه‌گذاری موردنیاز برای اجرای فاز چهارم توسعه گروه فولاد حدود 23 هزار میلیارد تومان برآورد شده است که تاکنون از روش‌های مختلف تامین‌مالی پروژه‌ها دنبال شده و اقدامات خوبی در این زمینه صورت گرفته است. ازجمله این اقدامات می‌توان به جذب منابع فاینانس خارجی و داخلی برای برخی از پروژه‌ها، مشارکت سهامداران از طریق افزایش سرمایه و تصویب تخصیص بخشی از سود سالانه خود در مجامع عمومی سال‌های اخیر برای اجرای طرح‌های توسعه اشاره کرد.

البته در زمینه تامین‌مالی و به‌خصوص جذب سرمایه‌گذاری خارجی با توجه به شرایط تحریمی کشور، چالش‌های جدی وجود دارد که ممکن است پیشرفت طرح‌های توسعه فولاد را تحت تاثیر قرار دهد که در این مورد در صورت بهره‌گیری از بازار سرمایه داخلی و با حمایت و سیاست‌گذاری مناسب دولت محترم در این زمینه، می‌توان تا حدود زیادی مشکلات تامین‌مالی پروژه‌ها را برطرف کرد. علاوه بر این چالش، در زمینه فنی و انتقال فناوری نیز به‌واسطه شرایط تحریمی کشور با چالش‌هایی روبرو هستیم که در این مورد نیز با استفاده از تجارب قبلی که در انتقال، اجرا و بومی‌سازی فناوری‌های جذب‌شده در سطح کشور وجود دارد و از طریق اشتراک دانش فنی و تجارب سازندگان و پیمانکاران توانمند داخلی و با تشکیل شرکت‌ها و جوینت‌های تخصصی و تحقیقاتی در صنعت فولاد، می‌توان سایر طرح‌های توسعه را نیز اجرا کرد و به بهره‌برداری رساند. ازجمله تجارب موفقی که در این زمینه می‌توان به آن اشاره کرد، بومی‌سازی و توسعه فناوری تولید آهن اسفنجی است که در حال حاضر با نام فناوری ایرانی پرد در اجرای پروژه‌های تولید آهن اسفنجی در سطح کشور مورداستفاده قرار می‌گیرد. خاطرنشان می‌شود که در تولید پایدار 6 میلیون تن محصول فولادی سالانه با لحاظ ضرایب طراحی تبدیل مواد در حالتی که کمترین نیاز به مصرف آهن‌قراضه وجود داشته باشد (HOT HEEL)، 23 میلیون تن سنگ‌آهن، 4/11 میلیون تن کنسانتره، 4/11 میلیون تن گندله و 8/7 میلیون تن آهن اسفنجی مور نیاز است.

در طرح جامع توسعه، برای تامین 23 میلیون تن سنگ‌آهن موردنیاز با گرفتن مجوزهای لازم، توسعه فاز دوم پروژه‌های شرکت صنعتی و معدنی سناباد، مشارکت و سرمایه‌گذاری در اکتشاف پهنه‌های امیدبخش سنگ‌آهن، مشارکت در توسعه معادن کوچک و تامین از طریق معادن داخلی در نظر گرفته ‌شده است. همچنین برنامه‌ریزی لازم برای احداث و توسعه کارخانه‌های کنسانتره‌سازی برای تامین 4/11 میلیون تن کنسانتره موردنیاز انجام شده است. در این برنامه برای تامین کسری گندله و آهن اسفنجی موردنیاز نیز پروژه‌های لازم تعریف‌شده و در حال پیگیری و اجرا هستند.

جایگاه نماد «فخوز» به‌عنوان دومین تولیدکننده بزرگ فولاد کشور بر کسی پوشیده نیست و لزوم حفظ این جایگاه و داشتن تولید پایدار از طریق ایجاد توازن در زنجیره ارزش فولاد به‌خصوص در بالادست آن برای تامین سنگ‌آهن و کنسانتره موردنیاز ضروری است.

 همچنین ورود به پایین‌دست این زنجیره و اتصال به شرکت‌های نوردی به‌خصوص شرکت‌های نوردی منطقه از قبیل شرکت نورد ورق عریض فولاد اکسین، به‌دلیل داشتن زیرساخت‌های مشترک، ازیک‌طرف تکمیل زنجیره ارزش فولاد و پایداری تولید را برای این شرکت به همراه می‌آورد و از طرف دیگر باعث ایجاد پایداری تولید متقابل برای شرکت‌های نوردی خواهد شد؛ بنابراین تکمیل این زنجیره هم در بالادست و هم در پایین‌دست، با توجه به اشتغال پایداری که به‌واسطه تولید پایدار در سراسر کشور ایجاد خواهد کرد و اثرات مهمی که در جلوگیری از خام‌فروشی محصولات میانه این زنجیره خواهد داشت، علاوه بر اینکه به‌عنوان اولویت اصلی در طرح جامع توسعه پایدار دنبال می‌شود، به نظر می‌رسد می‌بایست به‌عنوان یک اولویت ملی، مورد حمایت‌های همه‌جانبه مسئولان قرار گیرد.