چین با تولید سالانه ۹/ ۳میلیارد تن زغال‌سنگ با اختلاف زیاد، بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده دنیا شناخته شده و هند، اندونزی و آمریکا به‌ترتیب با تولید ۷۵۷میلیون تن، ۵۶۳میلیون تن و ۴۸۵میلیون تن در رده‌های بعدی قرار دارند.

ایران بزرگ‌ترین ذخایر زغال‌سنگ را در خاورمیانه دارد و با ۱۴میلیارد تن ذخایر زمین‌شناختی و ۲/ ۱میلیارد تن ذخایر قطعی، دارای رتبه ۲۶ از لحاظ ذخایر قطعی زغال‌سنگ دنیاست که عمده مصرف زغال‌سنگ در کشور مربوط به صنعت فولادسازی است. تولید سالانه زغال‌‌‌سنگ در ایران حدود ۳میلیون تن از نوع خام و ۵/ ۱میلیون تن کنسانتره است که ۲میلیون تن کنسانتره هم مصرف می‌شود و مازاد تقاضا با واردات پوشش داده می‌شود.

در کشور چهار ناحیه طبس با ۴/ ۷۵درصد، البرز مرکزی با ۵/ ۱۳درصد، کرمان با ۲/ ۸درصد و البرز شرقی با ۶/ ۲درصد دارای معادن زغال‌‌‌سنگ فراوان هستند و سهم دیگر مناطق تنها ۳/ ۰درصد است. یکی از ریسک‌‌‌های جدی در این صنعت همواره قیمت‌گذاری دستوری در آن است که موجب عدم‌تمایل ورود سرمایه‌گذاران به این صنعت می‌شود.

«کزغال»؛ شرکت جوان و بااهمیت صنعت زغال‌سنگ
در گزارش حاضر، سه‌شرکت صنعت زغال‌سنگ که بیشترین درآمد فروش را در گزارش فعالیت بهمن‌ماه کسب کرده‌اند و سال مالی مشترک دارند انتخاب شده‌‌‌اند. این سه شرکت عبارتند از: زغال‌‌‌سنگ نگین طبس که به‌عنوان تولیدکننده زغال‌‌‌سنگ خام در بین شرکت‌های فعال در این صنعت با عنایت به حجم فروش در رده چهارم کشور قرار دارد؛ شرکت زغال‌‌‌سنگ پروده طبس که در حال حاضر حدود ۷۲درصد تامین بازار منطقه‌‌‌ای و ۳۵درصد تامین بازار کشوری را در اختیار دارد و شرکت صنعتی و معدنی شمال‌شرق شاهرود که از معادن تحت اختیار خود زغال‌‌‌سنگ را به‌‌‌صورت خام استخراج می‌کند و در زون البرز شرقی از بزرگ‌ترین واحدهای استخراج زغال‌‌‌سنگ محسوب می‌شود. عمده مصرف زغال‌‌‌سنگ کک‌شو در صنعت فولاد است که بزرگ‌ترین بازار آن در ایران، شرکت ذوب‌آهن اصفهان است. دومین مشتری عمده آن هلدینگ میدکو است که در حال حاضر از مشتریان عمده این صنعت به شمار می‌رود. به لحاظ میزان تقاضا، بخش‌‌‌های متفاوتی در ایران فعال است؛ به‌خصوص در صنعت فولاد که به‌‌‌دلیل مصرف بالا به زغال‌‌‌سنگ احتیاج دارد. بنابراین از نظر تقاضا این صنعت نه‌تنها با چالشی مواجه نیست بلکه همواره سالانه با مازاد تقاضا در کشور مواجه است که شرکت‌ها را مجبور به واردات می‌کند.

شرکت «کطبس» در سال ۱۳۷۸تاسیس شده و در حال حاضر ارزش بازار آن بالغ بر هزار و ۳۳۶میلیارد تومان است. شرکت «کزغال» در سال ۱۳۸۷ پایه‌‌‌گذاری شد و هم‌‌‌اکنون با ارزشی بالغ بر ۸هزار و ۷۳۲میلیارد تومان در بازار معامله می‌شود. تاسیس آخرین شرکت مورد مقایسه یعنی «کشرق» هم در سال ۱۳۷۴ بوده و ارزش بازار آن در حال حاضر بالغ بر ۸۰۲میلیارد تومان است. بنابراین شرکت زغال‌سنگ پروده طبس به لحاظ ارزش بازار از دو شرکت دیگر بالاتر است و شرکت بااهمیتی در این صنعت محسوب می‌شود. همچنین از منظر قدمت یک سهم جوان‌‌‌تر نسبت به دو رقیب خود محسوب می‌شود؛ بنابراین از تکنولوژی به‌روزتری برخوردار است.
دو سهم جامانده صنعت زغال‌‌‌سنگ
اولین معیار که همواره به‌‌‌عنوان یکی از مهم‌ترین معیارهای ارزش‌‌‌گذاری شرکت‌ها شناخته می‌شود، نسبت قیمت به سود هر سهم است. نسبت مذکور نشان می‌دهد که سودآوری شرکت به‌‌‌ازای هر سهم خود به چه میزان است. میانه این نسبت در دوره تاریخی برای شرکت «کطبس» ۱۰واحد، «کزغال» ۶/ ۸درصد و«کشرق» ۲/ ۳۰واحد بوده است. حال با توجه به محاسبات انجام‌شده و تحلیل این سه سهم نسبت قیمت به سود هر سهم برای سال ۱۴۰۲ در «کطبس» ۵/ ۵واحد، «کزغال» ۸/ ۴درصد و «کشرق» ۱/ ۱۰واحد به دست آمده است. اگر فرض را مبنی بر بازگشت به میانگین تاریخی در نظر بگیریم، از این منظر هردو شرکت «کطبس» و «کزغال» فاصله‌‌ خوبی تا میانگین تاریخی خود دارند. این دو سهم به‌‌‌ترتیب ۵۵درصد و ۵۶درصد از میانگین تاریخی خود فاصله گرفته‌‌‌اند که این موضوع باعث می‌شود در صورت ورود پول به این صنعت با اقبال سرمایه‌گذاران مواجه شوند.

«کزغال»؛ یکه‌تاز تولید
دومین معیار بااهمیت، مقایسه تولید شرکت‌ها بر مبنای میزان آن است. بر این اساس با توجه به مقایسه سه‌شرکت تولیدی درمی‌‌‌یابیم که «کزغال» در مقیاس فصلی با افزایش ۸۴درصدی تولید نسبت به دوره مشابه قبل توانسته است در این زمینه نمره قبولی را کسب کند. بررسی گزارش بهمن‌ماه سه شرکت نشان می‌دهد که در این قسمت «کزغال» با عملکرد خوب خود توانسته است در مقیاس ماهانه نیز با افزایش ۲۰درصدی تولید نسبت به میانگین ۱۲ماه عملکرد قابل قبولی از خود نشان دهد. بنابراین در این قسمت «کزغال» با بیشترین افزایش تولید در مقیاس فصلی و ماهانه مهر تایید را دریافت می‌کند.

رکورد رشد درآمد و میزان فروش در «کزغال»
یکی دیگر از آمارهای بااهمیت در شرکت‌های تولیدی درآمد فروش آنهاست. با مقایسه درآمد فروش فصلی سه‌شرکت می‌‌‌توان دریافت که «کزغال» با رشد درآمد ۸۰درصدی نسبت به مدت مشابه قبل از دو سهم مورد مقایسه خود عملکرد بهتری داشته است. بررسی فروش ماهانه نیز نشان می‌دهد که «کزغال» در این قسمت با رشدهای بسیار خوب خود توانسته است نسبت به دو رقیب دیگر عملکرد بهتری داشته باشد. در قیاس مذکور «کزغال» نسبت به ماه مشابه سال ۱۴۰۰ افزایش ۲۳۸درصدی، نسبت به ماه قبل رشد ۱۰۱درصدی و نسبت به میانگین درآمد ۱۲ماه اخیر افزایش ۱۰۷درصدی را در درآمد شرکت به ارمغان آورده است. از منظر فروش یکی از آمارهایی که می‌‌‌توان مورد بررسی قرار داد، مقایسه از لحاظ مقادیر فروش هر شرکت است. از این منظر «کزغال» توانست در گزارش ۹ماهه نسبت به مدت مشابه قبل با افزایش ۳۸درصدی و در گزارش بهمن‌ماه با رشد ۶۲درصدی رتبه نخست را در این قیاس از آن خود کند.

زغال‌سنگ پروده طبس؛ سودآور‌ترین شرکت
سومین آمار بااهمیت در تمامی شرکت‌های تولیدی حاشیه سودهای ناخالص و خالص آنهاست. در صورتی که شرکتی نتواند محصولات خود را با نرخ مرسوم به‌‌‌فروش برساند یا در کنترل هزینه‌‌‌های خود با مشکل مواجه باشد، این موضوع در روند حاشیه سود ناخالص شرکت نمایان می‌شود. همچنین در صورتی که شرکت از نظر جریان نقد با چالش مواجه باشد، این امر خود را در حاشیه سود خالص نشان می‌دهد.

در این قیاس مبنا رشد میزان حاشیه سود خالص و ناخالص در گزارش ۹ماهه شرکت‌ها نسبت به میانگین چهارسال اخیر آنهاست. در این زمینه شرکت «کزغال» با ثبت حاشیه سود ناخالص ۶۵درصد و حاشیه سود خالص ۶۸درصد توانست تفاوت ۲۶واحدی را در سود ناخالص و تفاوت ۲۷واحدی را در سود خالص نسبت به میانگین به ثبت برساند و از این منظر مورد قبول واقع شود.

در مقایسه با کل صنعت تفاوت حاشیه سود ناخالص و خالص «کزغال» به‌‌‌ترتیب ۳۶ و ۳۷واحد است که در این مورد نیز شرکت توانسته است عملکرد خوبی از خود نشان دهد.

وصول ۵۵ روزه مطالبات در «کشرق»
یکی از مسائل بااهمیت در شرکت‌های تولیدی میزان گردش جریان نقد در آنهاست؛ چرا که گردش موجودی نقد می‌‌‌تواند تولید شرکت را افزایش دهد یا در تامین مواداولیه به شرکت یاری برساند.

به‌منظور مقایسه آن در سه‌سهم زغال‌‌‌سنگی فوق‌‌‌الذکر از نسبت جریان نقد به فروش استفاده شده است که این نسبت نشان می‌دهد همواره چند‌درصد از فروش شرکت تحت عنوان جریان نقدینگی ذخیره می‌شود. در دوره ۹ماه منتهی به آذر ۱۴۰۱، نسبت عنوان‌شده برای شرکت «کطبس» مثبت ۳۶درصد فروش را تشکیل داده که بر این مبنا می‌‌‌توان گفت گردش وجه نقد در این شرکت عملکرد خوبی داشته است.

یکی دیگر از نسبت‌‌‌هایی که می‌‌‌تواند گردش موجودی نقد را در شرکت‌ها نشان دهد دوره وصول مطالبات است که این نسبت هرچه کمتر باشد نشان می‌دهد که مطالبات شرکت در مدت زمان کمتری وصول شده و در نتیجه وجه نقد بیشتری در شرکت جریان دارد. با محاسبات انجام‌شده در این قسمت شرکت «کشرق» با ثبت دوره وصول مطالبات ۵۵روز توانست نمره تایید این بخش را کسب کند.

عدم‌تمایل سرمایه‌گذاران به صنعت زغال‌‌‌سنگ
صنعت زغال‌سنگ همزمان با تصمیم برای احداث ذوب‌آهن اصفهان شکل گرفت؛ ولی پس از واگذاری ذوب‌آهن اصفهان به بخش خصوصی و عدم‌واگذاری همزمان معادن زغال، این بخش با مشکلات جدی مواجه شده است. در کشور حمایت از صنعت زغال‌‌‌سنگ که صرفا به‌منظور تامین خوراک ذوب‌آهن اصفهان صورت پذیرفته، محدود به اعطای تسهیلات از طریق صندوق بیمه فعالیت‌های معدنی، تخفیف در حقوق دولتی معادن زغال‌‌‌سنگ و افزایش قیمت مصوب خرید زغال‌‌‌سنگ توسط ذوب‌آهن اصفهان بوده و حمایت جدی از این صنعت صورت نگرفته است. مهم‌ترین ریسک شرکت‌های موجود در صنعت زغال‌‌‌سنگ نحوه‌‌ نرخ‌‌‌گذاری آنهاست. از آنجا که نرخ جدید در این صنعت براساس متوسط وزنی (۵/ ۲۶درصد) قیمت شمش فولاد خوزستان در بورس‌کالا تعیین می‌شود، بنابراین تغییرات نرخ زغال‌‌‌سنگ به معاملات شمش فولاد خوزستان وابسته است و انجمن زغال‌‌‌سنگ کشور این نرخ را به‌‌‌صورت ماهانه اعلام می‌کند. این موضوع موجب می‌شود تا نرخ‌‌‌گذاری کالا در این شرکت‌ها خارج از کنترلشان باشد. بنابراین ریسک قیمت کالا همواره بر سر این شرکت‌ها سایه افکنده است. در حال حاضر اگر شخص یا شرکت سرمایه‌گذاری برای مشورت به انجمن زغال‌‌‌سنگ مراجعه و از میزان سودآوری سرمایه‌گذاری در معادن زغال‌سنگ پرس‌وجو کند، پاسخ منفی دریافت خواهد کرد؛ چون با توجه به قیمت‌های دستوری کنونی زغال‌سنگ، توجیه اقتصادی برای این امر وجود ندارد. سرمایه‌گذاری در این صنعت تنها زمانی سرعت خواهد گرفت که فرمول قیمت‌گذاری، دچار تغییرات محسوس شود. همواره فعالان این صنعت از دولت درخواست دارند که قیمت‌ها را واقعی کند. معدن زغال‌‌‌سنگ نیازی به رانت ندارد و تنها آزادسازی قیمت‌ها می‌‌‌تواند راه‌‌‌حل مناسبی برای بهبود وضع تولیدکنندگان زغال‌‌‌سنگ شود. بهبود حاصل‌شده هم موجب بهبود عملکرد معادن، افزایش ضریب ایمنی و نیز جذب بیشتر سرمایه‌گذاران در صنعت زغال‌‌‌سنگ خواهد شد.

دومین ریسک بااهمیت در شرکت‌های زغال‌‌‌سنگ، ریسک مربوط به نرخ ارز است. با توجه به اینکه عمده قطعات موردنیاز برای اورهال و تعمیرات اساسی ماشین‌‌‌آلات و تاسیسات شرکت‌ها خارجی است بنابراین شرکت‌ها در معرض آسیب‌‌‌پذیری شدید از نوسانات نرخ ارز قرار دارند. یکی از مواردی که موجب می‌شود راندمان کاهش پیدا کند و بهای تمام‌شده شرکت‌های زغال‌‌‌سنگی افزایش یابد، غیرمکانیزه بودن پیشروی و استخراج زغال‌‌‌سنگ است. در این زمینه شرکت «کزغال» در نظر دارد با خرید تجهیزات تمام‌مکانیزه ست دوم لانگوال را راه‌‌‌اندازی کند که هزینه این طرح ۳۲میلیون و ۶۴۷هزار یورو برآورد شده و تا پایان آذر ۵درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. برآورد شرکت از بهره‌‌‌برداری آن ۳۰دی سال ۱۴۰۲ است و به گفته شرکت این طرح موجب افزایش تولید می‌شود. همین‌طور کاهش هزینه بهای تمام‌شده باعث می‌شود که سودآوری شرکت افزایش پیدا کند. شرکت «کشرق» نیز یک پروژه تحت عنوان احداث کارخانه زغال‌شویی دارد که موجب رشد تولید در شرکت می‌شود. هزینه برآوردی آن یک‌میلیون و ۷۰۰هزار یورو و برآورد شرکت از بهره‌‌‌برداری آن تا پایان سال ۱۴۰۲ است. در شرکت «کطبس» طرح توسعه‌‌‌ای در دست اجرا نیست؛ اما این شرکت برخلاف دو شرکت دیگر سرمایه‌گذاری‌‌‌هایی انجام داده است.
از جمله مهم‌ترین آنها می‌‌‌توان به شرکت احداث معادن تکافر سپاهان اشاره کرد که به‌‌‌میزان ۵درصد مالکیت آن را در اختیار دارد. همچنین ۳درصد از مالکیت شرکت فرآوری زغال‌‌‌سنگ پروده طبس با نماد معاملاتی «کپرور» نیز در اختیار «کشرق» است که این سرمایه‌گذاری‌‌‌ها می‌‌‌تواند برای شرکت سود مازاد به همراه داشته باشد.

شاگرد اولی «کزغال»
سه شرکت زغال‌‌‌سنگی از هشت‌زاویه متفاوت مورد ارزیابی قرار گرفتند که در آخر «کطبس» در دومورد جاماندگی نسبت P/ E و نسبت جریان نقد به فروش توانست نسبت به دو سهم دیگر مورد قبول واقع شود. در این میان در بررسی به عمل آمده «کزغال» در ۶مورد نمره قبولی کسب کرد. شرکت مذکور از منظر جوان‌‌‌تر بودن و در نتیجه کمتر بودن استهلاک خطوط تولید و جاماندگی نسبت P/ E به‌طور مشترک با شرکت زغال‌سنگ نگین طبس در رتبه اول قرار گرفت. همچنین از لحاظ تولید، درآمد و میزان فروش و همین‌طور سودآوری توانست نسبت به دو سهم دیگر عملکرد بهتری از خود نشان دهد. تنها نقطه‌ضعف این سهم در گردش وجوه نقد آن به‌خصوص دوره وصل مطالبات بالا بود. این موضوع نشان می‌دهد درصورتی که شرکت بتواند مطالبات خود را با سرعت بیشتری وصول کند و حتی در صورت فروش به‌‌‌صورت نسیه نتیجه مثبتی برای شرکت حاصل خواهد شد. در آخر شرکت «کشرق» فقط از یک منظر دوره وصول مطالبات پایین نسبت به دو سهم دیگر توانست نمره قبولی کسب کند. در مجموع شرکت زغال‌سنگ پروده طبس توانست عملکرد بهتری نسبت به دو سهم دیگر از خود نشان دهد.
منبع: دنیای اقتصاد