هماهنگی دولت و تولیدکنندگان فولاد و برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی تولید بر اساس محدودیت‌های موجود در بخش انرژی، باعث شد تا به‌رغم کمبود برق در تابستان، تولید افزایش یابد. از طرف دیگر صادرات فولاد در ابتدای سال ‌جان تازه‌ای گرفت که با وضع عوارض بر آن و عزم روسیه برای بلعیدن بازار جهانی فولاد، آمار صادرات فولاد ایران در تابستان به‌شدت کاهش یافت. در نهایت می‌توان پیش‌بینی کرد که تولید فولادخام امسال مجددا به ۳۰‌میلیون ‌تن دست خواهد یافت.

صنعت فولاد ایران به یکی از مهم‌ترین صنایع کشور تبدیل شده‌است. در عین‌حال افزایش میزان تولید باعث‌شده تا ایران به یکی از ۱۰تولیدکننده بزرگ فولاد در جهان تبدیل شود. همین امر موجب‌ شده‌است توجه‌‌‌‌‌‌ها در داخل و خارج از کشور به این صنعت حیاتی کشور جلب شود. بسیاری از شرکت‌های سرمایه‌گذاری که هیچ‌گاه به معدن و صنایع معدنی ورود نکرده بودند، سرمایه‌گذاری در این بخش را آغاز کرده‌اند. به همین علت می‌توان افزایش تعداد پروژه‌های فولادی را مشاهده کرد، اما نکته‌‌‌‌‌‌ای که نباید از آن غافل شد برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی تولید بر اساس محدودیت‌های زیرساختی است. به‌نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها کم‌‌‌‌‌‌تر از سرمایه‌گذاری در صنایع اصلی بوده‌‌‌‌‌‌است.

موانع زیرساختی تولید
موضوع زیرساخت طی سال‌های اخیر اهمیت خود را ‌ آشکار کرده‌است. تا چند سال‌قبل ریل و واگن کافی برای جابه‌جایی محصولات زنجیره فولاد وجود داشت. گاز کافی برای تامین انرژی کارخانه‌های زنجیره فولاد موجود بود و همچنین مواد اولیه خوراک این صنعت تولید می‌شد، اما با افزایش کارخانه‌‌‌‌‌‌های ذوب برای تولید فولاد بیشتر، کمبودها عیان شدند. تکنولوژی تولید فولاد در ایران نه نوین است و نه خارج از رده. کوره‌‌‌‌‌‌های بلند، کوره‌‌‌‌‌‌های قوس‌الکتریکی و کوره‌‌‌‌‌‌های القایی برای تولید فولاد در کارخانه‌ها ذوب به‌کار می‌روند. بیشتر تولیدات فولاد ایران با کوره‌‌‌‌‌‌های قوس‌الکتریکی تولید می‌شوند که خوراک اصلی آنها آهن‌اسفنجی است. ایران در رقابت با هندوستان، دومین تولیدکننده آهن‌اسفنجی است. فناوری پرد که یکی از پربازده‌‌‌‌‌‌ترین فناوری‌ها برای تولید آهن‌اسفنجی است، حاصل خلاقیت یک شرکت ایرانی است، پس در تکنولوژی تولید کمبودی احساس نمی‌شود، مگر در شرایطی که ضرورت کاهش مصرف انرژی و تولید کربن و آلایندگی احساس شود. در آن صورت باید در برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی‌‌‌‌‌‌های تولید تجدیدنظر صورت گیرد. گفتنی است کوره‌‌‌‌‌‌های قوس‌الکتریکی به‌مراتب انرژی بیشتری نسبت به سایر روش‌ها، مصرف می‌کنند. حمل‌ونقل یکی از مباحثی است که امروزه به آن توجه ویژه می‌شود. در خطوط ریلی نیاز کشور به افزایش طول ریلی و همچنین تعداد واگن‌‌‌‌‌‌ها بر هیچکس پوشیده نیست. همچنین اگر تولید صادرات‌محور مد‌نظر فولادسازان باشد، باید با این واقعیت روبه‌رو شد که اسکله استاندارد کشتی‌‌‌‌‌‌های بزرگ چند صد‌هزار تنی در کشور وجود ندارد و احداث این اسکله‌‌‌‌‌‌ها نیاز به سرمایه‌گذاری‌های هدفمند دارد. به‌نظر می‌رسد تحرکاتی از سمت بخش‌خصوصی برای رفع معضل حمل‌ونقلی در حال رخ‌دادن است. اگر دولت از این پروژه‌ها حمایت کند، در آینده‌‌‌‌‌‌ای نه‌چندان دور صادرات محصولات فولادی ایران به اقصی‌نقاط جهان چندبرابر خواهد شد. تامین پایدار انرژی و مواد اولیه نیز از چالش‌های صنعت فولاد است. طبق اظهارنظر فعالان بخش‌خصوصی هر دو مشکل با سپردن قیمت‌گذاری آنها به بازار آزاد برطرف خواهند شد. قیمت‌گذاری دستوری روی نهاده‌‌‌‌‌‌های تولید و همچنین حامل‌‌‌‌‌‌های انرژی، سرمایه‌گذاری در این بخش را کاهش داده و در برخی بخش‌ها متوقف کرده‌است. کمبود برق در تابستان و گاز در زمستان که تولید فولاد را تحت‌تاثیر قرار داده‌است، به دلیل عدم‌سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی بوده‌است. با تمام محدودیت‌های ذکرشده باید توجه داشت که ایران طبق سند ۱۴۰۴ تا ۲ سال‌آینده باید به تولید سالانه ۵۵‌میلیون‌تن دست پیدا کند؛ این در حالی است که سال‌گذشته تولید فولاد در کشور به علت محدودیت‌های تامین انرژی کاهش یافت و حتی رکورد ۳۰‌میلیون‌تن را تکرار نکرد. در ادامه گزارش روند ۸ ماهه تولید فولاد کشور بررسی خواهد شد.

افزایش تولید و صادرات در بهار
تولید فولاد در فروردین ماه سال‌جاری با رشد ۵‌درصدی آغاز شد. ماه اول سال‌معمولا بدون محدودیت در تامین انرژی و مواد اولیه آغاز می‌شود. بر اساس آمار منتشر‌شده توسط انجمن فولاد، تولید فولاد میانی که شامل بلوم و بیلت و اسلب می‌شود، در فروردین ماه نسبت به مدت مشابه سال‌۱۴۰۰ با رشد ۳‌درصدی همراه بود. همچنین رشد چشمگیر ۷۴‌درصدی صادرات محصولات میانی فولادی در یک‌ماهه نخست سال‌جاری نسبت به‌یک‌ماهه نخست سال‌گذشته نویدبخش بهبود وضعیت صادرات این محصول بود. در اردیبهشت ماه سال‌جاری آمار ۲ ماهه تولید فولاد میانی مجددا رشد ۵‌درصدی را نشان داد و ۱۱‌درصد رشد تولید آهن‌اسفنجی تامین نهاده تولید ماه‌های آتی فولاد سازان را تضمین کرد، اما به دلیل وضع عوارض صادراتی از سمت دولت مانع از ادامه روند پرقدرت صادرات شد و تنها رشد ۵‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته مشاهده شد. این رشد درحالی ثبت شد که صادرات اسلب ۲۸‌درصد نسبت سال‌گذشته کاهش یافته بود. طی فصل بهار سال‌جاری در حالی آمار ۳ماهه تولید نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته رشد ۶‌درصدی تولید فولاد میانی تجربه شد که تولید در خردادماه نسبت به اردیبهشت کاهش یافت. طی همان روزها بحث عدم‌توازن زنجیره و مازاد برخی از محصولات مانند گندله بر سر زبان‌ها افتاد. خطری که همچنان زنجیره فولاد را تهدید می‌کند و در صورت عدم‌توجه به آن قابلیت سرایت به کل زنجیره و ایجاد بحران را دارد.

مسیر ناهمسوی تولید و صادرات
گام اول صنعت فولاد تابستان قدرتمند برداشته شد. تولیدفولاد میانی در بازه ۴ماهه اول نسبت به سال‌گذشته ۱۱‌درصد رشد داشت. دلیل افزایش قابل‌توجه تولید نسبت به سال‌گذشته، قطعی برق در تیرماه سال‌۱۴۰۰ و کاهش تولید در تیرماه آن سال‌است. طی سال‌جاری با برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی‌‌‌‌‌‌های انجام‌شده خسارت وارده بر صنعت فولاد به‌شدت کاهش یافت. به‌رغم افزایش تولید دامپینگ شدید صورت‌گرفته از طرف روسیه باعث کاهش شدید ۱۳‌درصدی صادرات فولاد میانی ایران نسبت به چهارماهه نخست سال‌گذشته شد. روند صعودی افزایش تولید در بازه‌های ۵ ماهه و ۶ ماهه نیز ادامه یافت و نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته به ترتیب رشد ۱۷ و ۱۹‌درصدی در تولید فولاد میانی ثبت شد اما از طرف دیگر روند صادرات این محصول به ترتیب ۲۰ و ۱۶‌درصد کاهش یافت. این کاهش شدید به دلیل هم‌‌‌‌‌‌افزایی ازدست‌رفتن بازار صادراتی ایران به علت دامپینگ روسیه و همچنین عوارض صادراتی وضع‌شده توسط دولت ایران بود. پاییز سال‌جدید نیز روند پرقدرت افزایش تولید ادامه پیدا کرد و آمار تولید رشد ۱۷‌درصدی را ثبت کرد. آمار ۸ ماهه نیز افزایش تولید ۱۴‌درصدی نسبت به ۸ ماهه نخست سال‌گذشته را ثبت کرد. هماهنگی بین وزارت صمت، نیرو و تولیدکنندگان تولید باعث کاهش خسارات وارده از معضل انرژی به زنجیره فولاد شد. طبق آمار منتشر شده توسط انجمن تولیدکنندگان فولاد، صادرات فولاد میانی در بازه ۷ ماهه نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته رشد ۱۸‌درصدی را تجربه کرد.

تهدید قطعی گاز در زمستان
مهم‌ترین نکته در افزایش تولید در سال‌جاری، بهبود وضعیت تامین انرژی بوده‌است. به دلیل تغییر اندک در ظرفیت‌های تولید و وجود پس‌‌‌‌‌‌لرزه‌‌‌‌‌‌های کمبود انرژی در زنجیره فولاد، تولید واقعی محصولات میانی در ۸ ماهه نخست سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال‌۱۳۹۹ تنها ۶/ ۲درصد افزایش یافته‌است. به‌نظر می‌رسد اگر تغییرات زیادی در میزان عرضه حامل‌‌‌‌‌‌های انرژی مخصوصا گاز به صنعت فولاد رخ ندهد، تولید فولاد میانی به همان سطح ۳۰‌میلیون‌تن که در سال‌۹۹ ثبت شد، بازخواهد گشت، اما بر اساس اخبار منتشرشده مبنی‌بر کمبود گاز در فصل زمستان، همچنان خطر کاهش تولید را صنعت فولاد تهدید می‌کند. قطعی گاز برخی از شرکت‌های زنجیره فولاد و همچنین برخی از صنایع دیگر، این هشدار را اعلام می‌کند که صنایع، زمستان امسال نیز با کمبود انرژی همراه خواهند بود، بنابراین طبق بدترین پیش‌بینی‌‌‌‌‌‌ها تولیدکنندگان فولاد می‌توانند آمار تولید زمستان گذشته را تکرار کنند. سال‌گذشته نزدیک به ۷میلیون‌تن فولاد میانی در زمستان تولید شد که با افزایش ظرفیت‌های ایجادشده این عدد قابل‌دستیابی است. در این‌صورت امکان دستیابی به ۳۰‌میلیون‌تن فولاد دور از انتظار نیست.
منبع: دنیای اقتصاد