صنعت فولاد در تمامی مناطق جهان فعال است، صنعتی که سنگ آهن را به گروهی از محصولات تبدیل می‌کند که سالانه به ارزش ۵/ ۲ هزار میلیارد دلار فروخته می‌شوند. بر اساس تحقیق جامعی از آکسفورد اکونومیکس حدود شش میلیون نفر در سال ۲۰۱۷ در این صنعت مشغول به‌کار بوده‌اند و ارزش افزوده‌ای معادل ۵۰۰ میلیارد دلار در مراحل مختلف تولید آن ایجاد شده است. این موسسه تحقیقاتی همچنین بهره‌وری هر نیروی کار فعال در صنعت فولاد را ۸۰ هزار دلار برآورد کرده است که سه برابر متوسط بهره‌وری در بخش‌های دیگر در اقتصاد جهانی است. این صنعت از زنجیره عرضه جهانی بزرگی برخوردار است، به‌طوری که به ازای هر یک دلار ارزش افزوده که در صنعت فولاد ایجاد می‌شود، ۵/ ۲ دلار ارزش افزوده در بخش‌های دیگر اقتصاد جهانی در نتیجه خرید مواد خام، محصولات، انرژی و خدمات، ایجاد می‌شود که گویای اهمیت زیاد تولید این محصول در اقتصاد جهانی است.

بازار فولاد جهانی در سال ۲۰۲۰ به‌طور کلی در معرض عوارض ناشی از شیوع کرونا قرار داشته، به‌طوری که تولید در بیشتر کشورهای تولیدکننده فولاد، به‌خصوص در نیمه اول سال ۲۰۲۰، با رشد منفی روبه‌رو بوده است. تضعیف فعالیت‌های اقتصادی در جهان به دنبال شیوع بیماری، چشم‌انداز نامشخص رشد تقاضای فولاد و افزایش ریسک بر هم خوردن بیشتر تعادل عرضه و تقاضا در نتیجه سرمایه‌گذاری در ظرفیت‌های جدید، از عوامل اصلی هستند که بر شرایط این بازار در سال ۲۰۲۰ موثر بوده‌اند. گرچه تقاضا و شوک‌های تولید ناشی از شیوع کرونا در نیمه دوم سال ۲۰۲۰ کاهش یافته است ولی این بحران تاثیر خود را بر تولید جهانی فولاد داشته است و اثرات بلندمدت آن نیز می‌تواند در آینده بازار این محصول استراتژیک و مهم را تحت تاثیر قرار دهد. با وجود این دیجیتالی شدن، فناوری‌های جدید و نوآوری‌ها به بازار فولاد کمک کرده تا بتواند تاثیرات منفی پاندمی کرونا را تا حدی کاهش دهد.

کاهش ۹/ ۰درصدی تولید جهانی فولاد در سال ۲۰۲۰
طبق آخرین گزارش انجمن جهانی فولاد تولید کل فولاد خام جهان در سال ۲۰۲۰ با ۹/ ۰ درصد کاهش نسبت به سال ۲۰۱۹ به ۱۸۶۴ میلیون تن رسیده است. تولید جهانی فولاد در سال ۲۰۱۹ معادل ۱۸۶۹ میلیون تن بوده است.

همان‌طور که قبلاً نیز اشاره شد شیوع کووید ۱۹ که کل اقتصاد جهان را در سال ۲۰۲۰ تحت تاثیر قرار داد بر بازار فولاد نیز بی‌تاثیر نبوده است، به‌طوری که کاهش ۹/ ۰درصدی تولید جهانی این محصول را می‌توان به گسترش این پاندمی در اکثر کشورهای جهان نسبت داد. با وجود این به نظر می‌رسد اثرات این پاندمی بر تولید فولاد در همه کشورها به یک میزان نبوده است که علت آن را می‌توان در اقدامات کشورهای مختلف در مواجهه با این بیماری و درجات مختلف درگیری با بیماری جست‌وجو کرد.

کشورهای چین، هند، ژاپن، روسیه، آمریکا، کره جنوبی، ترکیه، آلمان، برزیل و ایران در سال ۲۰۲۰ نیز همچون سال گذشته همچنان به عنوان ۱۰ تولیدکننده بزرگ فولاد جهان شناخته شدند. با وجود این ترکیب این تولیدکنندگان برتر در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال گذشته با تغییراتی روبه‌رو بوده است؛ به‌طوری که روسیه توانسته است با رشد ۶/ ۲درصدی در تولید جایگاه آمریکا را تصاحب کند و به تولیدکننده چهارم جهان تبدیل شود. ترکیه نیز با رشد تولید شش‌درصدی توانست جایگاه آلمان را تصاحب کند و به تولیدکننده هفتم جهان تبدیل شود.

با وجود منفی بودن رشد تولید فولاد جهانی اما رشد تولید کشورهای چین، روسیه، ترکیه و ایران در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال گذشته مثبت بوده است به‌طوری که ایران بالاترین نرخ رشد را در میان سایر تولیدکنندگان بزرگ فولاد جهان به خود اختصاص داده است؛ تولید فولاد ایران در این دوره با ۴/ ۱۳ درصد رشد نسبت به دوره گذشته روبه‌رو بوده، در حالی که سایر ۱۰ کشور عمده تولیدکننده فولاد جهان در سال ۲۰۲۰ رشد منفی داشته‌اند به‌طوری که آمریکا با ۲/ ۱۷ درصد بیشترین آمار کاهش تولید را به خود اختصاص داده است.

رشد مثبت تولید آسیا، خاورمیانه و CIS در میانه همه‌گیری
تولید فولاد آسیا با ۵/ ۱ درصد افزایش نسبت به سال گذشته در سال ۲۰۲۰ به ۹/ ۱۳۷۴ میلیون تن رسیده است. کشورهای چین، هند، ژاپن، کره جنوبی و تایوان در میان کشورهای آسیایی تولیدکننده فولاد جهان قرار دارند. تولید فولاد چین، بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد جهان با وجود پاندمی کرونا در این کشور با ۲/ ۵ درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۱۹ به ۱۰۵۳ میلیون تن در سال ۲۰۲۰ رسیده است. تولید فولاد هند، دومین تولیدکننده بزرگ آسیایی فولاد جهان، اما در سال ۲۰۲۰ با ۶/ ۱۰ درصد کاهش به ۶/ ۹۹ میلیون تن رسیده است. تولید فولاد ژاپن نیز در این دوره نسبت به سال ۲۰۱۹ نزولی بوده است، به‌طوری که با ۲/ ۱۶ درصد کاهش به ۲/ ۸۳ میلیون تن در سال ۲۰۲۰ رسیده است. تولید کره جنوبی نیز با شش درصد کاهش به ۱/ ۶۷ میلیون تن در سال ۲۰۲۰ رسیده است.

منطقه خاورمیانه توانسته با ۵/ ۲ درصد رشد نسبت به سال گذشته تولید فولاد خود را به ۴/ ۴۵ میلیون تن برساند. تولید فولاد خاورمیانه در سال ۲۰۱۹ حدود ۲/ ۴۴ میلیون تن برآورد شده است. ایران و عربستان سعودی دو تولیدکننده بزرگ فولاد در این منطقه حضور دارند. تولید فولاد ایران در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۹ میلیون تن تخمین زده شده که ۴/ ۱۳ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است به‌طوری که ایران توانسته با این رشد رکورددار رشد تولید فولاد در سال ۲۰۲۰ باشد. تولید کل فولاد کشورهای CIS اما با ۵/ ۱ درصد افزایش به ۱۰۲ میلیون تن در سال ۲۰۲۰ رسیده است. تولید منطقه CIS در سال ۲۰۱۹ در حدود ۷/ ۱۰۰ میلیون تن برآورد شده است. تولید روسیه، بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد این منطقه، با ۶/ ۲ درصد افزایش به ۴/ ۷۳ میلیون تن رسیده است. اوکراین دیگر کشور تولیدکننده فولاد در این منطقه نیز ۶/ ۲۰ میلیون تن فولاد تولید کرده که با ۱/ ۱ درصد کاهش مواجه بوده است.

تولید فولاد ترکیه نیز در سال ۲۰۲۰ با شش درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۱۹ به ۸/ ۳۵ میلیون تن رسیده است. ترکیه در سال ۲۰۱۹ میلادی ۷/ ۳۳ میلیون تن فولاد تولید کرده بود.

کاهش قابل توجه تولید در اروپا، آمریکا و اقیانوسیه
اتحادیه اروپا که در میان مناطقی است که کرونا شیوع گسترده‌ای در آن داشته است، در این دوره ۸/ ۱۳۸ میلیون تن فولاد تولید کرده که ۸/ ۱۱ درصد نسبت به سال ۲۰۱۹ کاهش داشته است. مجموع تولید ۲۱ کشور تولیدکننده فولاد که در گزارش انجمن جهانی فولاد آمده است، در سال ۲۰۱۹ حدود ۸/ ۱۵۸ میلیون تن برآورد شده است. آلمان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد اتحادیه اروپا در این دوره ۷/ ۳۵ میلیون تن فولاد خام تولید کرده که نسبت به سال ۲۰۱۹ با ۱۰ درصد کاهش مواجه بوده است. تولید فولاد آلمان در سال ۲۰۱۹ در حدود ۶/ ۳۹ میلیون تن برآورد شده است.

تولید فولاد در آمریکای شمالی نیز با ۵/ ۱۵ درصد کاهش نسبت به سال ۲۰۱۹ به ۱/ ۱۰۱ میلیون تن رسیده است. کشورهای آمریکا، کانادا و مکزیک در این گروه قرار دارند. تولید فولاد ایالات متحده آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد این منطقه، با ۲/ ۱۷ درصد کاهش در سال ۲۰۲۰ به ۷/ ۷۲ میلیون تن رسیده است.

تولید فولاد در آمریکای جنوبی نیز با ۴/ ۸ درصد کاهش به ۲/ ۳۸ میلیون تن رسیده است. آمار تولید فولاد این منطقه در سال ۲۰۱۹ حدود ۸/ ۴۱ میلیون تن بوده است. برزیل بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در این منطقه ۳۱ میلیون تن فولاد در سال ۲۰۲۰ تولید کرده به‌طوری که نسبت به سال قبل با ۹/ ۴ درصد کاهش مواجه بوده است. آرژانتین، شیلی و ونزوئلا نیز از جمله کشورهای تولیدکننده فولاد این منطقه به شمار می‌آیند. تولید فولاد آفریقا اما در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال قبل بدون تغییر بوده و روی ۲/ ۱۷ میلیون تن ایستاده است. کشورهای مصر و آفریقای جنوبی از جمله مهم‌ترین تولیدکنندگان فولاد این منطقه هستند. تولید منطقه اقیانوسیه نیز در این دوره با ۴/ ۱ درصد کاهش به ۱/ ۶ میلیون تن رسیده است. کشورهای استرالیا و نیوزیلند تولیدکنندگان اصلی فولاد در این منطقه به‌شمار می‌آیند.

سهم چین از تولید جهانی افزایش یافت
چین بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد جهان در سال ۲۰۲۰ نیز همچنان بالاترین سهم از تولید کل فولاد در جهان را به خود اختصاص داده است، به‌طوری که ۶/ ۵۶ درصد از تولید کل جهان به این کشور تعلق دارد. پس از چین، اتحادیه اروپا ۴/ ۷ درصد از کل فولاد جهان را تولید کرده است در حالی که سهم این اتحادیه در سال گذشته ۴/ ۸ درصد بوده است که به معنای کاهش معنادار یک‌درصدی سهم آن در تولید جهانی است. هند نیز ۳/ ۵ درصد از تولید جهانی فولاد را به خود اختصاص داده است، سهم هند نیز از تولید جهانی فولاد نسبت به سال ۲۰۱۹ کاهش داشته است. سهم ژاپن نیز در سال ۲۰۲۰ به ۵/ ۴ درصد رسیده در حالی که در سال گذشته ۳/ ۵ درصد بوده است. ایالات متحده آمریکا در این دوره سهم ۹/ ۳درصدی از تولید کل فولاد جهان داشته است در حالی که سهم آن در سال گذشته ۷/ ۴ درصد بوده است. روسیه نیز با سهم ۹/ ۳درصدی از تولید جهانی موقعیتی مشابه آمریکا دارد، با وجود این سهم آن در تولید جهانی با اندکی افزایش از ۸/ ۳ به ۹/ ۳ درصد رسیده است. کره جنوبی در این دوره ۶/ ۳ درصد از تولید کل جهانی را به خود اختصاص داده در حالی که این سهم در سال گذشته ۸/ ۳ درصد بوده است. سهم ترکیه دیگر کشور بزرگ تولیدکننده فولاد از تولید جهانی در سال ۲۰۲۰ با افزایش یک‌دهم‌درصدی به ۹/ ۱ درصد رسیده است. برزیل اما همچون سال گذشته ۷/ ۱ درصد از سهم تولید جهانی را به خود اختصاص داده است. سهم سایر کشورهای تولیدکننده فولاد نیز از تولید جهانی ۲/ ۱۱ درصد بوده است.

بنابراین به نظر می‌رسد چین توانسته است با افزایش ۲/ ۵درصدی در تولید نسبت به سال گذشته سهم خود را در تولید جهانی ۲/ ۳ درصد افزایش دهد، در حالی که عمده کشورهای دیگر با کاهش سهم در تولید جهانی فولاد نسبت به سال گذشته مواجه بوده‌اند.

رشد اقتصادی بحران‌زده سال ۲۰۲۰ در سایه کرونا
نگاهی به روند تولید جهانی فولاد اما گویای آن است که از نیمه‌های سال ۲۰۲۰ تولید توانسته تا حدی خود را احیا کند و با وجود کاهش در ماه‌های سپتامبر و نوامبر روند افزایشی داشته باشد. این در حالی است که تقریباً از نیمه‌های سال ۲۰۱۹ تولید فولاد جهان روند نزولی داشته و در ماه آوریل ۲۰۲۰ به کمترین میزان خود از ابتدای سال ۲۰۱۹ رسیده است.

چشم‌انداز رشد اقتصاد جهانی به دنبال اجرای اقدامات مهارکننده از سوی دولت‌ها در تلاش برای محدود کردن پاندمی کرونا سقوط کرد. به‌طوری که صندوق بین‌المللی پول رشد اقتصادی سال ۲۰۲۰ را منفی ۵/ ۳ درصد برآورد کرده است. با وجود رشد منفی اقتصادها در اغلب کشورهای جهان در سال ۲۰۲۰ اما چین توانست در این سال با مدیریت عوارض ناشی از شیوع پاندمی بر اقتصاد خود به رشد مثبت اقتصادی دست پیدا کند؛ در حالی که اقتصادهای بزرگی چون آمریکا رشد منفی ۴/ ۳، آلمان منفی ۴/ ۵ و فرانسه منفی ۹درصدی را در سال ۲۰۲۰ تجربه کردند، اقتصاد چین توانست به رشد ۳/ ۲درصدی دست پیدا کند. تلاش دولت‌های جهان برای حمایت از کاهش خسارات واردشده به شرکت‌ها و کارگران موازنه‌های مالی را به‌طور قابل ملاحظه‌ای تحت تاثیر قرار داد. از سوی دیگر نااطمینانی نسبت به عوارض ناشی از شیوع کرونا در آینده و زمان نامعلوم پایان همه‌گیری در سال گذشته سبب ایجاد نااطمینانی اقتصادی در سال ۲۰۲۰ شد. با وجود کشف واکسن کرونا توسط چند کشور جهان اما در سال ۲۰۲۱ نیز همچنان این نااطمینانی برطرف نشده است چراکه جهان با بازگشت انواع جدیدی از ویروس در برخی از کشورها و وضع دوباره محدودیت‌ها روبه‌رو شده است.

چشم‌انداز ضعیف فولاد در سال ۲۰۲۱
کاهش فعالیت‌های اقتصادی در تقاضای فولاد در سال ۲۰۲۰ موثر بوده است، به‌طوری که تقاضای کل فولاد با ۴/ ۶ درصد کاهش، ۱۶۵۴ mmt برآورد شده است. با وجود این قطعاً پیش‌بینی افزایش رشد اقتصادی در جهان بر تقاضای فولاد نیز تاثیرگذار بوده به‌طوری که انجمن جهانی فولاد رشدی ۸/ ۳درصدی برای آن برآورد کرده و پیش‌بینی کرده است تقاضای کل فولاد جهان به ۱۷۱۷ mmt برسد. این برآوردها با این پیش‌فرض اعلام شده‌اند که موج ثانویه بزرگ دیگری از سوی پاندمی کرونا به اقتصادها در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ وارد نمی‌شود. انتظار می‌رود بهبود اقتصادی در چین سریع‌تر از سایر کشورهای جهان باشد. گرچه بحران کووید ۱۹ منجر به متوقف شدن و به تعویق افتادن مصرف فولاد، تعطیلی‌ها و اختلال در زنجیره‌های عرضه شد، این بخش خدمات بود که بیشترین ضربه را متحمل شد، بخشی که نسبت به سایر بخش‌ها نیاز کمتری به فولاد دارد. به علاوه در بسیاری از کشورهای پیشرفته تقاضای فولاد قبل از شیوع کرونا نیز هنوز از بحران مالی سال ۲۰۰۸ متاثر بوده و در سطح پایینی قرار داشت. این دو مساله روشن می‌کنند که چرا عوارض ناشی از بحران کرونا بر تقاضای فولاد به اندازه بحران مالی سال ۲۰۰۸ نیست. بخش مکانیک و خودرو مهم‌ترین بخش‌هایی هستند که در معرض انقباض طولانی‌مدت تقاضا قرار دارند. اما قوانین جدید فاصله‌گذاری اجتماعی که در این بخش‌ها به اجرا گذاشته شده است، احتمالاً چرخه تولید آنها را گسترش داده و بر بهره‌وری آنها تاثیر خواهد گذاشت.

موسسه تحقیقاتی World Steel Dynamics چشم‌انداز ضعیفی برای فولاد در سال ۲۰۲۱ پیش‌بینی کرده است. برخی صنایع فولادبر از جمله خودرو‌سازی، حفاری نفت و گاز، هزینه‌های سرمایه‌ای خصوصی، یا حتی ساخت‌وساز، با کاهش فعالیت نسبت به سال ۲۰۱۹ مواجه خواهند بود. این تیم تحقیقاتی حوزه فولاد همچنین پیش‌بینی کرده تولید جهانی فولاد در سال ۲۰۳۰ به پیک تولید در سال ۲۰۱۹ یعنی ۸۷/ ۱ میلیون تن برسد. بیشترین افزایش در تولید فولاد نیز برای کشورهای هند، اندونزی، ویتنام و مالزی پیش‌بینی شده است.

منبع: دنیای اقتصاد