پدیده‌های ژئوتوریستی در ایران بسیار متنوع هستند چراکه از نظر زمین ریخت‌شناسی یا ژئومورفولوژی در شمال، جنوب، شرق و غرب، ایران برخوردار از تنوع پدیده‌های ژئوتوریسم است. دلیل اصلی گوناگونی پدیده‌های ژئوتوریسم در کشور ناشی از تنوع رخساره‌های زمین‌شناسی در رابطه با تنوع زیستی و زیست‌بوم دوران‌های گذشته تا به امروز است.
آثار این رخساره‌ها بصورت سنگواره‌های زیبا بخوبی حفظ شده است که حاکی از گسترش دریاها و اقیانوس‌های گذشته بویژه اقیانوس تتیس می‌باشد که بخش عمدهای از فلات ایران زمین را در گذشته در برگرفته است.
نتیجه این رویدادهای زمین‌شناسی که در اَزمنه گذشته در ایران صورت گرفته، موجب شکل‌گیری پدیده‌های زیبایی در زمین ریختار‌شناسی در کشور شده است.
پدیده‌های ژئوتوریستی در شمالغرب، شمال، شرق و شمال شرق ایران گسترده شده‌اند. پدیده‌هایی همچون: پوشش‌های وسیعی از فوران‌های آتشفشانی بازالتی که بصورت سنگ‌های سیاه رنگ دره رودخانه‌ای زیبائی به نام زنگی مار را بوجود آورده که از کوه‌های آرارات صغیر به طرف حوزه ماکو، شوت و بالاخره بخش غربی دره ارس را بوجود آورده است و شاید کمتر کسی از هم میهنان عزیز ما دره زیبای ارس را مورد بازدید قرار داده باشند.
فوران‌های بازالتی نیز دره زیبائی را بوجود آورده که امروزه به عنوان دره ارس از جلوه‌های زیبائی مانند سد خداآفرین، سد ارس، کلیسای سن استپانوس و ده‌ها پدیده زیبای ژئوتوریسم را در مسیر دره زیبای ارس تا پارس آباد مغان شاهدیم.
وجود جنگل‌های هیرکانی و گِل فشان های حوزه دریای کاسپین و وجود آتش‌فشان ساوالان که همه ساله هزاران توریست را برای ورزش اسکی و استفاده از آبگرم سرعین، بخود جلب می‌نماید، از دیگر پدیده‌های گردشگری زمین‌شناسی در کشور است. این پدیده‌ها نمادی از زمین گردشگری در نوع خود منحصربفرد در جهان بوده و با شبه جزیره ایسلند قابل مقایسه است.
منابع زمین گرمایی نیز از دیگر اقسام مناظر قابل استفاده و بازدید برای گردشگران به حساب می‌آید. از آنجمله می‌توان به بازدیداز آبگرم رامسر که نتیجه خروج منابع آبگرم از مخزن ژئوترمال کم عمق در امتداد گسله‌ای از سنگ‌های گرانوسینیتی سلسله جبال البرز جنوبی و ارتفاعات حوزه سیاهکل و دیلمان است، اشاره کرد که بطرف شرق به برجستگی‌های اکاپل و کلاردشت منتهی می‌گردد و سرشار آر مناظر زیبای گردشگری است.
یکی دیگر از پدیده‌های زیبای ژئوتوریسم ایران، منطقه بین بجنورد و اسفراین است. مناظر زیبائی از پدیده‌های کارستی بی نظیر در جهان که بصورت غارهای کوچک و بزرگ در سنگ‌های آهکی دوره کرتاسه بوجود آمده است که مرکز زندگی (اطراق) جانوران بومی مانند خرگوش، روباه و حتی خرسهای خاکستری و قهوه‌ای بوده است.
در ایران بیش از ۴۰۰۰ غار وجود دارد که بیش از ۹۰ درصد آنها در سنگ‌های آهکی کربناته اواسط یا اواخر دوران دوم بویژه دوره کرتاسه بوجود آمده است که تعدادی از انها مرکز مناسبی برای جلب گردشگر بوده و سالانه هزاران توریست داخلی و خارجی از این غارها بازدید می‌کنند.
غار علیصدر، غار کتله خور در زنجان، غار قوری قلعه در کردستان، غارهای یخ مراد و غار دربند سمنان و غارهای اطراف دماوند و نیز غارهائی که در محدوده کوه‌های زاگرس بویژه وجود غارهائی که در گنبدهای نمکی ایران است، از مشهورترین این غارها هستند.
یکی از پدیده‌های زیبا و کم نظیر در جهان وجود گنبدهای نمکی ایران است که در حوزه سلسله جبال زاگرس از بندرعباس تا شمال غرب خوزستان تا حوالی مرز ایران و عراق بالغ بر ۱۲۰ گنبد نمکی به چشم می‌خورد. در اثر فعالیت‌های زمین ساختی در دوره‌های گذشته بر اثر فرورانش، تصادم، در نتیجه بُردار فشاری شمال و شمال شرقی ناشی از شکافت و یا ریفتینگ بحر احمر در مجموعه زاگرس چینخورده که ناشی از یک پدیده ژئوسنکلینال است را شاهد هستیم.
دریاچه‌های زیبائی که در پاره‌ای از نقاط غربی، جنوب غربی، شمالی و مرکزی ایران مانند دریاچه ارومیه، دریاچه کلاردشت، بختگان، دریاچه گهر و ...گسترده شده‌اند، از دیگر مجموعه واحدهای زمین گردشگری ایران به شمار می‌آیند.
از دیگر پدیده‌های کم نظیر ژئوتوریستی کشور می‌توان به بیش از ۱۰۰ آبشار تا ارتفاع ۱۶۰ متر بویژه در حوزه زاگرس، بندهای قدیمی مانند بند امیر در فارس، آبگیرها و سدهای زیرزمینی اطراف دزفول اشاره کرد.
علاوه برآن، صدها پدیده دیگر مانند گِل فشان‌ها در حوزه غربی و شرقی دریای کاسپین و منطقه گِل افشان معروف «کهیر» در ساحل‌های مکران بین کنارک و جاسک، پدیده زیبای دودکش جن، قلعه‌های آتشفشانی خاموش مانند دماوند و تفتان، همگی از ظرفیت‌های متعدد زمین گردشگری در کشورمان به حساب می‌آیند که نیازمند شناسایی و معرفی به جهانیان و همزمان توجه و فراهم آوری زیرساخت‌ها برای بازدید گردشگران، است.

محمدرضا اسپهبد – مشاور طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه زمین‌شناسی، معدن و صنایع معدنی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری