وزارت صمت در حالی با هدف حمایت از زنجیره فولاد و صنایع پایین‌دستی، صادرات سنگ‌آهن، کنسانتره و گندله که مورد استفاده تولیدکنندگان فولاد کشور قرار نمی‌گیرد را، صرفا با اخذ مجوز از معاونت معدنی این وزارتخانه و پرداخت عوارض مجاز دانسته اما کارشناسان معتقدند این تصمیم حاصل لابی فولادی‌ها و پروپاگاندای خبری است که در رسانه‌ها برای دستیابی به نهاده‌های ارزان درست کرده‌اند.

*تمایل به صادرات نتیجه قیمت‌گذاری دستوری است

بهرام شکوری رییس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران در این باره اظهار کرد: ما همه معتقدیم مواد معدنی باید به زنجیره آورده تا تبدیل به محصولی با ارزش افزوده بالاتر شود. هدف ما این است که بتوانیم این زنجیره را تکمیل کنیم تا به ایجاد اشتغال و ارزش افزوده منتهی شود و در صورت صادرات به ورود ارز به کشور بینجامد. این هدف نهایی همه اعم از فعالان اقتصادی و دولت است.
وی افزود: اما به هر حال ایجاد توازن در این زنجیره کار سختی است چون در بخش های مختلف این زنجیره افراد گوناگونی سرمایه گذاری کرده اند. ما چشم اندازی را برای فولاد ترسیم کرده ایم و به همان نسبت باید کنسانتره و گندله و آهن اسفنجی تولید کنیم و همچنین برای استخراج سنگ آهن ظرفیت ایجاد کنیم، اما گاه به هر دلیلی در سنگ آهن ظرفیت مازاد ایجاد می شود و کنسانتره از سنگ آهن عقب می ماند، در چنین شرایطی هارمونی در زنجیره به هم می ریزد و به کمبودهایی می انجامد، به طور مثال در مقطعی ما گندله را وارد می کردیم چون گندله سازهای ما نمی توانستند نیاز واحدهای تولیدکننده آهن اسفنجی را تامین کنند و مقطعی دیگر مازاد کنسانتره و سنگ آهن داشتیم که صادر می شد.
او ادامه داد: حرف ما این بود که اگر در بخش هایی از زنجیره مازاد وجود دارد  اجازه داده شود محصول بدون وضع عوارض صادر شود. این منطق را خود وزارتخانه هم قبول داشت اما اتفاقی که افتاده این است که گاه علاوه بر مازاد، آن بخشی که نیاز داخل است هم صادر می شود؛ در اینجا یک اشکال وجود دارد اما این اشکال به فعالان اقتصادی که در حوزه سنگ آهن، کنسانتره و... فعالیت می کنند برنمی گردد بلکه به از این برمی آید که ما به هر دلیلی محصولات زنجیره را در داخل کشور به قیمتی بسیار پایین تر از قیمت های جهانی قیمت گذاری می کنیم و وقتی قیمت های جهانی فاصله زیادی با قیمت های داخلی پیدا می کند تمایل سرمایه گذار زنجیره به صادرات بیشتر می شود. 
شکوری تصریح کرد: تا زمانی که قیمت ها در زنجیره متعادل و به قیمت های جهانی نزدیک نشود، گرایش به صادرات همچنان وجود خواهد داشت و این گرایش، صنایع داخل کشور را دچار مشکل خواهد کرد، همچنین با این کار فعالان اقتصادی متضرر خواهند شد. آنها باید پول داشته باشند تا فعالیت اقتصادی خود را توسعه دهند در حالی که با پایین بودن قیمت ها امکان توسعه فعالیت را از آنها سلب می شود. 
او اضافه کرد: در شرایطی که امکان ارائه تسهیلات به فعالین اقتصادی فراهم نیست، تحریم ها هزینه های زیادی را به آنها تحمیل می کند و آنها برای تامین ماشین آلات، تجهیزات و قطعات موردنیاز مجبورند با پیامدهای افزایش نرخ ارز بر این اقلام رو به رو شوند تا ملزومات موردنیاز خود را تامین کنند، این قیمت گذاری آنها را دچار مشکل می کند.
رییس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران در ادامه گفت: پیشنهاد ما این است که قیمت های زنجیره متعادل و قیمت شمش فولاد به قیمت های جهانی نزدیک شود تا تمام محصولات زنجیره به تعادل برسد و در نتیجه نیازی نباشد فعالان اقتصادی محصول خود را صادر کنند مگر اینکه محصولی مازاد بر نیاز  داخل کشور باشد. 
وی افزود: علاوه بر اینها دولت می تواند به میزانی مجوز استخراج سنگ آهن دهد که مازادی به وجود نیاید، یعنی اجازه تولید بیشتر از نیاز کشور را ندهد، اما وقتی مازاد بر نیاز داخل تولید می شود محصول باید به فروش برود، یا دولت مثل گندم تضمینی بخرد یا صنایع بالادست بخرند و انبار کنند یا بدون مانع و عوارض صادر شود.
شکوری همچنین اظهار کرد: گاه در واکنش به این حرف ها ما را به حمایت از خام فروشی متهم می کنند. این حمایت از خام فروشی نیست حمایت از تولید است، اگر منطقی به این زنجیره نگاه کنیم مشکلی نخواهد بود. این جریان در مورد مس، روی و سایر مواد معدنی هم صادق است.

*سنگ‌آهن به عاقبت زغالسنگ دچار می‌شود

سجاد غرقی نایب رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران در این خصوص اظهار کرد:  اثرات این تصمیم را در میان مدت خواهیم دید به این صورت که سرمایه گذاری در بخش معدن بسیار محدود خواهد شد.
وی افزود: به نظر من وزارت صمت این تصمیم را تحت تاثیر و فشار مجموعه های فولادی گرفت. این مجموعه ها تبلیغات گسترده ای صورت داده اند تا بتوانند نهاده ها را به صورت غیررقابتی و ارزان به دست آوردند. آنها بیشترین فشار را وارد آوردند و از لابی های خود استفاده کردند تا بتوانند نهاده ارزان تر بخرند. آنها نخست با وضع عوارض صادراتی به غیراقتصادی شدن صادرات دامن زدند و پس از آن قیمت نهاده را سرکوب کردند. اکنون قیمت داخلی ما 40 تا 50درصد کمتر از قیمت صادراتی است.
غرقی ادامه داد: این سرکوبی هر چند در کوتاه مدت به انباشت سود برای واحدهای فولادی می انجامد اما به یقین در بلندمدت بخش معدن ما را نابود خواهد کرد و همان اتفاقی که برای معادن زغال سنگ افتاد در دهه آتی بر سر معادن سنگ آهن خواهد آمد. این اتفاق در حالی رخ می دهد که ما از امتیاز وجود ذخایر چشمگیر برخوردار هستیم.
او در پاسخ به اینکه فولادی ها به خام فروشی اعتراض دارند، گفت: اینها با خام فروشی مقابله نمی کنند با معدنکاری و صادرات مبارزه می کنند. ما مصداق بیرونی خام فروشی را در اقتصاد دنیا نداریم. اگر رانت های مواد اولیه ارزان، انرژی، دسترسی به منابع ارزان و دیگر رانت های سیاسی را از صنعت فولاد ما بگیرید بسیاری از فولادسازی های ما غیراقتصادی هستند. امروز حاکمیت ترجیح می دهد یک بخش را به صورت غیراقتصادی زنده نگه دارد تا بخش هایی که می توانند حیات اقتصادی داشته باشند، تعطیل شوند، این دیگر ترجیح حاکمیت است.

*صنعت فولاد با این حمایت ها هیچ گاه به بلوغ نخواهد رسید

قدیر قیافه نایب‌ رئیس کنفدراسیون اتحادیه صادرکنندگان در ادامه گفت: این تصمیم حاصل پروپاگاندای خبری است که رسانه ها درست کردند و شرکت ذوب آهن با مظلوم نمایی سبب ساز آن شد. این رفتارها همه رفتارهایی هیجانی است.
وی افزود: قرار است صنعت فولاد ما بالغ شود اما با این حمایت هایی که از آن می شود هیچ گاه به بلوغ نخواهد رسید و می شود چیزی شبیه به صنعت خودرو. با این اقدامات هیچ ضمانتی وجود ندارد که کارخانجات مصرف کننده سنگ آهن یا فرآورده های سنگ آهنی بتوانند ماده اولیه موردنیاز خود را به قیمت های ارزان تهیه کنند.
قیافه تصریح کرد: این اقدام وزارتخانه و حتی مجوزی که باید برای صادرات از معاونت معدن و صنایع معدنی اخذ شود، با روح قانون در مغایرت است و یک بخش نامه نمی تواند به تنهایی صورت قانونی به این موضوع نمی دهد. البته در حال حاضر صادرکنندگان سنگ آهن چاره ای جز تبعیت ندارند اما آیا این کار با روح قانون در موافقت است؟
او ادامه داد: موضوع اساسی این است که برخی فولادسازان ما به دنبال دستیابی به بیشترین سود هستند که البته امری منطقی است، اما اشکال اینجاست که آنها بررسی می کنند کدام مجموعه دارد سود بیشتری می برد، سپس با شناسایی مجموعه می خواهند خود را در سود آن شریک کنند و سهم خود را بگیرند.
نایب‌رئیس کنفدراسیون اتحادیه صادرکنندگان خاطرنشان کرد: به نظر من بهترین راهکار در مقطع کنونی این است که اجازه دهند محصولات میانی زنجیره فولاد از قبیل شمش و اسلب قیمت واقعی خود را در بورس کالا پیدا کند و همچنین عوارض را بردارند و اجازه صادرات را بدهند. وقتی قیمت آزاد شود دیگر ضرورتی ندارد تولیدکننده ایرانی محصولش را صادر کند.
وی افزود: دلیل دخالت دولت در قیمت گذاری این است که می خواهد بازار تنظیم کند تا قیمت محصول نهایی برای مردم پایین بیاید. در حالی که این اتفاق نمی افتد و سود حاصل از ارزان فروشی در زنجیره فولاد به جیب مردم نمی رود چون اگر این طور بود که میانگین قیمت یک مترمربع آپارتمان در تهران به 10 میلیون نمی رسید. این سود در جیب یک سری دلال و واسطه.
قیافه در پایان اظهار کرد: مبارزه و خام فروشی و حرف هایی از این قبیل شعارهای قشنگی است که برای رسیدن به اهداف از آن استفاده می کنند. ما هم مخالف خام فروشی هستیم منتهی سنگ آهن خام به کلوخه معدنی اطلاق می شود نه سنگ آهنی که فرآوری شده و قابل استفاده در یک واحد صنعتی است. این سنگ آهن فرآوری شده دیگر خام محسوب نمی شود، می شود ماده اولیه یا ماده فرآوری شده با ارزش افزوده پایین تر.