در بسیاری موارد این کارهای شدادی هوشمندانه و از روی آگاهی است. به هر حال از آنجایی که دانش زمین‌شناسی و دانش اکتشاف به رشته‌های زمین‌شناسی و معدن وابسته است لذا در این بررسی می‌بایستی معدنکاری، تاریخ دانش زمین‌شناسی نیز مورد توجه قرار گیرد تا در جایی که موضوع اکتشاف مطرح می‌شود به طور جداگانه آن را مورد توجه قرار داد. استخراج و ذوب فلزات در ایران تاریخ 7 هزار ساله دارد و بنا به اطلاعات موجود در ناحیه اریسمان و سیلک منطقه کاشان و نطنز و یا وشنوه قم یا منطقه انارک اولین مناطق معدنکاری بوده است. در دوره‌های هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و در دوره‌های بعد از اسلام به طور پراکنده در ایران معدنکاری وجود داشته به طوری که مالیات بر درآمد معادن همواره در دوره‌های مختلف فوق در اسناد و مدارک موجود است. در سفرنامه‌های مختلف ایرانی و یا خارجیان مثل اولیویه، پولاک ، تاورنیه جکسن، دو مورگان و غیره به معادن و مواد معدنی ایران در نقاط مختلف اشاره شده است.
در اوایل قرن نوزده، توجه حکومت به معادن برای کسب درآمد بیشتر معطوف شده به طوری که عباس میرزا در سال 1811 میلادی (1190 شمسی) ۲ نفر و در سال 1815 (1194 شمسی) ۵ نفر از جوانان ایرانی را برای فراگیری دانش معدنی به انگلستان فرستاد. شاید اولین بار اندیشه سامان دهی و راه‌اندازی معادن به صورت اصولی از سوی محمدشاه قاجار بوده که دستور فهرست برداری از معادن صادر شده و معدن نامه که فهرستی از معادن ایران است توسط محمدصالح تبریزی معدنچی باشی و سررشته دار امور معادن در سال‌های 1240 تا 1270 قمری مصادف با 1204 تا 1233 شمسی به تحریر درآمد. امیرکبیر با تأسیس دارالفنون( پلی تکنیک ایران) به معدنکاری در شاخه مهندسی و کانی‌شناسی و علوم طبیعی جزو دروس مشترک که زمین‌شناسی بخشی از آن بود، در دیماه سال 1230 گشایش یافت. هفت معلم اتریشی کار تدریرا شروع کردند و charnota(کارنتا) معلم معدن‌شناسی بود. عده شاگردان دارالفنون در سال تأسیس 105 نفر بوده که 5 نفر در رشته معدن بوده است. از این به بعد زمین‌شناسان خارجی از اروپا و یا از طریق سازمان زمین‌شناسی هندوستان که زیر نظر انگلیس بود سفرهایی در ارتباط با زمین‌شناسی و معادن ایران داشتند مثل گروه امتیاز رویتر (1251)، بلانفورد (1252)،پیل گریم (1287)، امتیاز نفت به ویلیام ناکس دارسی (1280) و بالاخره در سال 1288 شرکت نفت ایران و انگلیس تأسیس شد. تا این زمان هیچ ذکری از اکتشاف و علم زمین‌شناسی و تربیت زمین شناس که پایه اکتشاف است به میان نیامده است ولی شروع حکومت مشروط و تشکیل هیات دولت جدید نهایتاً منجر به این می شود که اولین قانون معادن تحت نام قانون موقتی معادن در 24 ماده در سال 1296 توسط هیات وزیران وقت تصویب و وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه مامور اجرای آن می‌شود و بحث اکتشاف معادن از این تاریخ مطرح و حقوقی برای اکتشاف کننده در نظر گرفته می‌شد. از سال تصویب این قانون و بعد تهیه آئین نامه اکتشاف و استخراج در سال 1306 و ابلاغ به وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه و تغییر رژیم از قاجار به پهلوی حرکت چندانی در این امر صورت نگرفته ولی از این تاریخ به بعد تفکر رشد و توسعه معادن و توجه به دانش زمین‌شناسی و اکتشاف شتاب می‌گیرد به طوری که در سال 1307 مقرر می‌شد که برای تربیت و پرورش کارشناس در رشته‌های مختلف تا 6 سال و هر سال 100 نفر به خارج اعزام شود .دارالمعلمین عالی در سال 1307 که بعد از تشکیل دارالمعلمین در سال 1298 به وجود آمد و بعد در سال 1312 به دانش سرای عالی تغییر نام یافت. برای تربیت معلم و دبیر بدواً مرکب از دو قسمت علمی، ادبی بود که در بخش علمی رشته‌های ریاضیات، طبیعیات، فیزیک و شیمی تدریس می‌شد. تأسیس دانشکده علوم نیز به زمان تأسیس دارالفنون برمی گردد و با تشکیل دارالمعلمین درواقع پایه دانشکده علوم ریخته شد و در سال 1313 با تشکیل دانشگاه تهران دانشکده علوم در دانشسرای عالی در سال 1330 در ساختمان مستقل در دانشگاه تهران افتتاح شد. یکی از رشته‌های این دانشکده به نام رشته طبیعی بود که در سال 1331 به دو گرایش زیست‌شناسی و زمین‌شناسی تفکیک شدند. در حدود دهه 1309 غیر از کارهای زمین‌شناسی کارشناسان شرکت نفت ایران و انگلیس از تشکیل اداره‌ای به نام اداره کل معادن نام برده شده است که کار آن اکتشاف و ارزیابی کانسارها بوده است و فعالیت‌های معدنی در منطقه انارک برای مواد فلزی و منطقه شمشک برای زغالسنگ از سوی دولت به این اداره واگذار شد. در سال 1317 وزارت صنایع و معادن به وزارت بازرگانی و پیشه و هنر تغییر یافت و عملیات اکتشاف و بررسی کانی‌ها و ارزیابی آنها در سرتاسر کشور به اداره کل معادن واگذار شد. اداره کل معادن وقت با استفاده از کارشناسان و تکنسین‌های خارجی و بازگشت تدریجی فارغ التحصیلان ایرانی از کشورهای اروپایی و تأسیس دانشگاه تهران در سال 1313 و فارغ التحصیلان دانشکده فنی در سال 1317 به بعد به امر اکتشاف می‌پرداخت و جای نقشه‌های زمین‌شناسی در این میان خالی بود و حدود سال 1317 در نظر بود که سازمان زمین‌شناسی نیز تأسیس شود که بروز جنگ جهانی دوم این امر میسر نشد و به اجرا درنیامد و در بهمن ماه 1317 قانون معادن جدید تهیه و مصوب شد و امر اکتشاف در این قانون جدید خیلی پررنگ‌تر از قانون قبلی دیده شد. این قانون در 17 ماده و آئین نامه اکتشاف آن نیز در سال 1318 تصویب و به وزارت بازرگانی و پیشه و هنر ابلاغ شد.
شرکت نفت ایران و انگلیس از بدو تأسیس در سال 1288 به عملیات برداشت زمین شناسی و تهیه نقشه در محدوده‌های نفتی به طور اخص در کوه‌های زاگرس و کپه داغ به طور پراکنده و درنقاط دیگری مثل شرق ایران و ایران مرکزی و آذربایجان بدون توجه خاص و متمرکز بر روی مواد معدنی انجام می‌داد و اولین نقشه جامع زمین‌شناسی ایران به مقیاس 000/500/2 : 1 در سال 1336 توسط شرکت نفت به چاپ رسید.اولین کتاب مدون در مورد پراکندگی کانسارهای فلزی ایران همراه با خاستگاه، نتیجه آزمایشات، توصیه های اکتشافی، کمیت و کیفیت کانسارها توسط ژرژ لادام George Ladame در سال 1324 تهیه و به وزارت بازرگانی وقت ارائه داد.
در هنرسرای عالی نیز در سال 1321 رشته معدن گشایش یافت و تنها یک دوره اجرا شده آن هم 20 دانشجو فارغ التحصیل داشت.
تأسیس دانشکده فنی دانشگاه تهران هم به دارالفنون برمی گردد که با تأسیس دانشگاه تهران در سال 1313 به صورت یک دانشکده مستقل رشته معدن با گرایش‌های استخراج معدن و استخراج نفت تدریس می‌شد و در سال 1336 گرایش زمین‌شناسی و یا همان اکتشاف به آن اضافه شد که این گرایش بعدها به نام اکتشاف با درجات کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا ادامه یافت.
تا قبل از تأسیس سازمان زمین‌شناسی امور مربوط به اکتشاف و معادن که اولین قانون آن در سال 1296 تصویب شده بود از سال 1309 توسط اداره کل معادن زیر نظر وزارت صنایع و معادن که بعدها به صورت شرکت معادن زغال سنگ و شرکت معادن فلزات زیر نظر سازمان برنامه و بودجه و بالاخره با ادغام این شرکت بنام شرکت سهامی کل معادن و ذوب فلزات زیر نظر وزارت صنایع و معادن انجام می‌شد و با کمک کارشناسان و یا شرکت‌های خارجی و فارغ التحصیلان دانشگاه‌های ایران و خارج بسیاری از کارهای زمین‌شناسی مثل مطالعات کرمان توسط زمین شناسان سوئیس یا مطالعات مکران شمالی توسط شرکت ایتالکنسولت و بیشتر توجه به ارزیابی آثار سنگ‌های کرمیت و پروژه‌های اختصاصی شرکت روی معادن فلزی در نقاط مختلف ایران بوده است. و بالاخره در سال 1338 قانون تأسیس سازمان زمین‌شناسی کشور توسط مجلسین شورای ملی و سنا مصوب شد که عملاً فعالیت‌های خود را از سال 1341 با همکاری سازمان ملل شروع نمود و افقی تازه در امر اکتشاف در ایران به وجود آمد. علاوه بر سازمان زمین شناسی، بخش خصوصی به صورت حقیقی و حقوقی و طبق قانون نیز می‌توانست با اخذ پروانه اکتشاف به اکتشاف و بهره‌برداری معادن اقدام کند، سازمان گسترش و نوسازی صنایع IDRO که در سال 1346 تأسیس شده بود با انعقاد قرارداد و سرمایه گذاری داخلی و خارجی می توانست در امر اکتشاف و راه اندازی معادن و صنایع معدنی بپردازد که بعدها به تأسیس سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی IMIDRO در سال 1379 امور سرمایه گذاری در اکتشاف و راه اندازی معادن و صنایع معدنی به این سازمان واگذار گردید. تا قبل از انقلاب تنها سازمان زمین‌شناسی و بخش خصوصی و در مواردی IDRO و سازمان انرژی اتمی برای موارد رادیواکتیو به اکتشاف می‌پرداختند و قانون معادن و آئین نامه‌های مربوطه بسیار مختصر و سهل بود ولی بعد از انقلاب با تغییر قانون معادن و آئین نامه‌های آن و دخالت سازمان‌های دیگر در قانون که چندین بار هم اصلاح و یا تغییر کرده است و ایجاد سازمان‌ها و تصمیم گیری‌های متعدد اکتشافی کار اکتشاف بسیار مشکل گردیده است.
قبل از تاسیس سازمان انرژی اتمی ایران ، پی جوئی ها و اکتشافات موارد رادیو اکتیو توسط سازمان زمین شناسی انجام میگرفت ولی بعداً با تاسیس سازمان انرژِی اتمی در سال 1353 این امر به سازمان مزبور محمول گردید و اطلاعات قبلی سازمان زمین شناسی نیز در سازمان جدید التاسیس انتقال یافت .
اکتشاف آبهای ژئوترمیک و آبهای کارتی و مطالعات چشمه های آبگرم و آب های زیر زمینی نیز جزو بخش های سازمان زمین شناسی بوده است که در حال حاضر تنها مطالعات و اکتشافات آبهای کارستی انجام می گیرد و اکتشاف آبهای ژئو ترمیک در سازمان انرژی های نو متمرکز گردیده است
در حال حاضر با توجه به ایجاد سازمان‌های متعدد اکتشافی و بهره برداری معادن ودست و پاگیر بودن قانون معادن و حجم زیاد فارغ التحصیلان رشته زمین‌شناسی و اکتشاف از دانشگاه های متعدد استان‌های کشور و دانشگاه‌های آزاد سراسر کشور و نهادهای مختلف تصمیم گیری و موانع ایجاد شده یک سردرگمی در اکتشاف پدید آمده است.مقرر گردیده که سازمان زمین شناسی، اکتشافات و پی جوئی های پایه را انجام دهد ولی اکتشافات نیمه تفصیلی و تفصیلی هم می‌دهد... تونل میزند حفاری می‌کند و بعد به مزایده می‌گذارد تا کسب درآمد داشته باشد و . اکتشاف می‌کند گواهی کشف می‌گیرد و به مزایده می‌گذارد، ایمیدرو اکتشاف می‌کند و بعد نتیجه ر ا به مزاید می‌گذارد. بخش خصوصی عملاً با توجه به موانع قانونی جائی برای اکتشاف ندارد و باید منتظر باشد تا از مزایده‌های دولتی بهره گیرد. وزارت صمت کاداستر اطلاعات معدنی را تهیه کرده است ولی جایی در آن برای ورود ندارد و روز بروز کار اکتشاف و بهره برداری از معادن مشکل‌تر می‌شود قانون معادن و آئین نامه‌های مرتبط از نظرحجم و مواد به چندین برای قوانین قبلی رسیده است. ایران از نظر زمین‌شناسی یکی از معدود کشورهای جهان است و تنها کشوری است که تمام رسوبات دریای تیتس را دارد و بیشترین مطالبات اکتشافی در عرض عمر نزدیک به 60ساله سازمان سطحی بوده است. پوشش اکتشافات ژئو شیمی کشور 40 درصد و پوشش ژئوفیزیک اربرن شاید زیر 10 درصد است. کارهای 30ساله اول سازمان به علت نبودن امکانات ماهواره ای و آزمایشگاهی نیاز به بازنگری دارد. لذا کار زیادی در پیش روست. بودجه کم، کارشناسی مجرب کم و حجم فارغ التحصیلان بیکار زیاد و نیاز به برنامه ریزی دقیق، استفاده از بخش خصوصی و پیش بینی بودجه‌های کلان برای این کار است. باید سهمی از بودجه نفت را به اکتشاف اختصاص داد چون معادن بهترین جایگزین برای فردای نفت است و غفلت از این امر ظلم به نسل آینده است.
تکنولوژی اکتشاف از گذشته تا حال – برداشت‌های اولیه زمین‌شناسی ... اکتشاف، سالیان متمادی شامل چکش زمین شناسی، ذره بین، قطب نما و نقشه توپوگرافی... بوده است. از اختراع قطب نما اطلاع دقیقی در دست نیست و به چینیان، ایرانیان و حتی ایتالیایی‌ها نسبت می‌دهند و نقشه‌های توپوگرافی متداول نقشه‌هایی با مقیاس نزدیک به 000/250 :1 بنام کوارتر اینچ و مقیاس انگلیسی بودکه در زمان شروع مطالعات نفتی درایران مورد استفاده زمین شناسان نفتی بود و با این وسیله نقشه زمین‌شناسی تهیه می‌کردند. بعدها در دهه 30 عکس‌های هوائی با مقیاس 000/50 :1 و در دهه 40، 000/20 :1 به زمین‌شناسی و اکتشاف گران عرضه شد که چندان دقیق نبودند و مشکلات خاص خود را داشت و .... یک ... برگه زمین‌شناسی با مقیاس 000/250 :1 با 3 تیم زمین‌شناسی تا چاپ نهائی مدت 5/1 تا 2 سال زمان می‌برد و کار بسیار سخت و زمان بر و پر خطا بود. بعدها در سال 1353 عکس‌های ماهواره‌ای به استفاده از کامپیوتر و انواع نرم افزارها به تدریج به عنوان ابزارهای مدرن مطالعاتی در زمین‌شناسی و اکتشاف با کاربردهای فراوان و متعدد به میدان آمدند که کارهای برداشت زمین‌شناسی و اکتشاف را به سهولت و دقیق به پیش می‌برد. این تحولات در دیگر روش ها و ابزار اکتشافی مثل ژئوشیمی و ژئوفیزیک نیز ایجاد نموده است که در ژئوشیمی و ژئوفیزیک ... منحنی ها با روش محاسباتی و با استفاده از نرم افزارهای بدون محاسبات و ترسیمات... عملاً با دادن داده‌ها به کامپیوتر همه ترسیمات و تجزیه و تحلیل‌ها را انجام می‌دهد و در ژئوفیزیک ضمن پیشرفته شدن و دقیق شدن دستگاه‌های ژئوفیزیک کلیه ترسیمات و تجزیه و تحلیل‌ها با دادن اطلاعات به کامپیوتر انجام می‌گیرد. آزمایشگاه‌ها هم به همین منوال از دهه 50 به بعد دچار تغییرات شگرف در تمام زمینه‌ها شامل شیمی، کانی شناسی، فیزیک ، سنگ شناسی، رسوب.شناسی و غیره شده است.
در حال حاضر هر روز شاهد اتفاقات و پیشرفت‌هایی در روش‌ها و دستگاه‌ها و ارائه نرم افزارهای جدید در شاخه اکتشاف و معدنکاری هستیم. شاخه ریاضیات در زمین‌شناسی یا زمین – ریاضی در سال 1975 در آمریکا شروع گردیده است و موارد متعددی مثل زمین آمار، فراکتال، مدل سازی ها و غیره در آن مطرح میشودکه به جز چند تز فوق لیسانس یا دکترا، مطالعات جامعی روی این شاخه نگردیده است.
در خاتمه متذکر می‌شود که اکتشافات 60ساله اخیر نشان داده است که حدود 60 و اندی عنصر فلزی در ایران وجود دارد که تنها تعدادی انگشت شمار در عرصه تولید قرار دارد و مشکلات صنعتی و فرآوری و استحصال ... همچنان وجود دارد.
برای رهائی از وضعیت موجود پیشنهاد می‌شود که همان طور که وزارت نفت به عنوان یک ماده پشتوانه اقتصادی کشور وجود دارد. یک وزارت هم بنام وزارت معدن و زمین‌شناسی با رویکرد اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی و توسعه علوم زمین با نظرخواهی از کارشناسان خبره رشته مزبور و دانشگاهیان بررسی و تاسیس و به اجرا درآید.
